رای 7306 مورخ 1402/12/08 هیات عمومی دیوان عدالت اداری: محاسبه نمره های مردودی در میانگین کل نمرات خلاف قانون است.

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۲/۱۲/۸

شماره دادنامه: ۱۴۰۲۳۱۳۹۰۰۰۳۱۹۷۳۰۶

شماره پرونده: ۰۲۰۰۲۶۳

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

طرف شکایت: دانشگاه علامه طباطبایی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال اطلاق تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های سال ۱۳۹۷ بـه بعد) مصوب ۱۳۹۷/۹/۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی در خصوص محاسبه نمرات مردودی دانشجو در میانگین کل

گردش کار:

آقایان **** بـه وکالت از شاکیان بـه موجب دادخواستی ابطال اطلاق تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های سال ۱۳۹۷ بـه بعد) مصوب ۱۳۹۷/۹/۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی را خواستار شده اند و در جهت تبیین خواسته بـه طور خلاصه اعلام کرده اند که:

"به موجب جزء ۴ بند (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳/۵/۱۸ «تعیین ضوابط و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی» از جمله مأموریت های اصلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و در حدود اختیارات آن وزارتخانه در زمینه اداره امور دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی می باشد، همچنین بـه موجب ماده ۶ قانون یاد شده «کلیه وزارتخانه ها، مؤسسات و شرکت های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و همچنین مؤسسات خصوصی کـه بـه نوعی مبادرت بـه انجام فعالیت های آموزش عالی، پژوهش و فناوری می نمایند، موظفند فعالیت های خود را در چارچوب سیاست ها و آیین نامه های موضوع این قانون انجام دهند.» وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بدین منظور و با تصویب آیین نامه شورای عالی برنامه ریزی مورخ ۱۳۹۳/۷/۲۸ مبادرت بـه تشکیل شورای عالی برنامه ریزی آموزشی نموده و امر یکپارچه سازی سیاست گذاری و برنامه ریزی آموزشی کلیه دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و مراکز پژوهشی کشور (اعم از دولتی و غیردولتی) را بـه شورای عالی برنامه ریزی آموزشی محول می نماید.

شورای مشارالیه در راستای سیاست گذاری و برنامه ریزی آموزشی تحصیلات تکمیلی در جلسه شماره ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ مبادرت بـه تصویب آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) می نماید و بـه دانشگاه های کشور از جمله دانشگاه علامه طباطبایی ابلاغ می گردد و شورای دانشگاه مشارالیه نیز در راستای اجرای آیین نامه صدرالذکر، مبادرت بـه تصویب شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های ۱۳۹۷ بـه بعد) می نماید کـه اطلاق تبصره ۱ ماده ۱۴ آن متضمن محاسبه نمرات ردی دانشجویان در میانگین کل می باشد. مراکز آموزش عالی می کوشند با تکیه حداکثری بر عدالت عمودی آموزشی و تمایز میان دانشجویان، نتیجه عملکرد هر فرد را بـه نوعی در کارنامه آموزشی ایشان منظور نموده و کنش علمی از ناحیه دانشجو را با یک واکنش همراه نماید. واکنش مرکز آموزش عالی باید متناسب با کنش و رفتار دانشجو باشد و فرضاً نمی توان دانشجویی را بـه صرف تأخیر از حضور در کلاس بـه کلی از تحصیل محروم نمود مراکز آموزش عالی در تشخیص واکنش مناسب با دانشجو، آزادی مطلق نداشته و موظف هستند تمامی فعالیت های خود را مطابق سیاست های تعیینی توسط وزارت علوم بـه عنوان نهاد ناظر و سیاست گذار، تنظیم نمایند کـه دانشگاه طرف شکایت از آن مستثنی نمی باشد.

زمانی کـه دانشجویی در دوره تحصیل خود پس از مردود شدن در درسی اجباری یا اختیاری (به هر دلیلی) با تلاش مضاعف موفق بـه اخذ نمره قبولی از آن درس یا درس دیگر می گردد، نمره ای را اکتساب نموده است کـه بیانگر آخرین سطح وی از دانش در دوره تحصیل می باشد، لذا در محاسبه میانگین نمرات وی باید آخرین نمره وی و آخرین سطح وی از دانش لحاظ گردد، در حالی کـه با احتساب نمره مردودی در میانگین کل نمرات، حقی از حقوق دانشجو (مابه التفاوت نمره مردودی و قبولی کـه مجدداً اخذ شده) از وی سلب می گردد، کـه با توجه بـه خلاف اصل بودن سلب حقوق مکتسبه است. مضافاً اینکه این «سلب حق» توسط دانشگاه طرف شکایت مستند بـه مجوز وزارت علوم و شورای عالی برنامه ریزی آموزشی (به عنوان نهاد ناظر بر مؤسسات آموزش عالی) نمی باشد. بنابراین تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی کارشناسی ارشد دانشگاه شکایت خارج از حدود اختیارات آن دانشگاه مقرر گردیده است. از طرفی تبصره ۱ ماده ۲۶ آیین نامه تحصیلات تکمیلی، در خصوص «ترمیم معدل» تنافی مضمری با تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دارد کـه لاینحل بـه نظر می رسد. در نظر گرفتن فرصت ترمیم معدل صرفاً نسبت بـه دروس با نمره ۱۲ تا ۱۴ (موضوع تبصره ۱ ماده ۲۶ آیین نامه تحصیلات تکمیلی) بـه طریق اولی قرینه ای است بر اینکه نمرات مردودی نباید در محاسبه میانگین کل مورد محاسبه قرار گیرد.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در موارد مشابه نیز علیه دانشگاه های شیراز، خواجه نصیرالدین طوسی و شهید بهشتی بـه موجب دادنامه های شماره ۱۴۰۱۰۹۹۰۹۰۵۸۱۰۹۳۲ ـ ۱۴۰۱/۵/۲۵ ، ۱۴۰۱۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۴۳۴ ـ ۱۴۰۱/۸/۱۷ و ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۰۴۸۵ ـ ۱۴۰۰/۳/۱۱ رأی بـه ابطال مصوبات مشابه دانشگاه های مزبور صادر نموده است. با عنایت بـه مراتبی کـه بیان شد و نظر بـه اینکه اطلاق تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های ۱۳۹۷ بـه بعد) مصوب ۱۳۹۷/۹/۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی متضمن محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات، خارج از حدود اختیارات دانشگاه طرف شکایت و ایضاً مغایر با عدالت آموزشی وروح آیین نامه مصوب شورای عالی برنامه ریزی آموزشی تحصیلات تکمیلی می باشد، تقاضای ابطال اطلاق تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های ۱۳۹۷ بـه بعد) دانشگاه علامه طباطبایی، نسبت بـه احتساب نمرات ردی در میانگین کل نمرات از تاریخ تصویب آن شیوه نامه مورد استدعا می باشد."

متن مقرره مورد شکایت بـه شرح زیر است:

"شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های ۱۳۹۷ بـه بعد) مصوب ۱۳۹۷/۹/۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی

(حسب مفاد آیین نامه دوره های تحصیلی مصوب جلسه شماره ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی)

ماده ۱۴ـ نمره ارزشیابی از هر درس بـه صورت عددی از صفر تا ۲۰ محاسبه می شود وحداقل نمره قبولی در هر درس ۱۲ است. میانگین کل قابل قبول در هر نیمسال ۱۴ است و چنانچه میانگین نمرات دانشجو در هر نیمسال تحصیلی کمتر از ۱۴ باشد دانشجو در آن نیمسال مشروط تلقی می شود. سقف مجاز مشروط، اعم از متوالی یا متناوب در دوره کارشناسی ارشد ۲ نیمسال است.

تبصره۱ـ نمره تمام دروس اصلی، تخصصی، پایه، اختیاری و ... (به جز دروس پیش نیاز و جبرانی با رعایت تبصره ۲) در میانگین نیمسال و میانگین کل دانشجو محاسبه می شود.

تبصره۲ـ کسب نمره قبولی ۱۲ در دروس پیش نیاز و جبرانی الزامی است. نمره این دروس در کارنامه دانشجو ثبت می شود اما در میانگین نیمسال و میانگین کل دانشجو محاسبه نمی شود مگر اینکه بـه صراحت در سرفصل مصوب دروس هر رشته، محاسبه آن در میانگین نیمسال و میانگین کل قید شده باشد."

در پاسخ بـه شکایت مذکور، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی بـه موجب لایحه شماره ۱/۰۲/۶۳ ـ ۱۴۰۲/۳/۱۰ توضیح داده است که:

"در پاسخ بـه استعلامات صورت گرفته، معاونت آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی بـه موجب نامه شماره ۳/۱۳۲۱۰۰ ـ ۱۴۰۲/۳/۱ نکاتی را در ۸ بند اظهار کرد کـه بـه شرح ذیل می باشد:

۱ـ بـه استناد نامه پیوست شماره ۲/۴۳۰۶۹ ـ ۱۳۹۷/۳/۱ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین شیوه نامه برای آیین نامه یکپارچه دوره های تحصیلی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲) مصوب جلسه ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ ضروری اعلام شد.

۲ـ حسب بندهای ۲، ۳ و ۴ نامه فوق الاشاره شیوه نامه اجرایی دوره های کارشناسی، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری تخصصی تدوین و پس از تصویب در شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه و سپس شورای دانشگاه بـه ترتیب مقاطع در تاریخ های ۱۳۹۷/۸/۱۲ ، ۱۳۹۷/۹/۷ و ۱۳۹۷/۱۰/۵ بـه تصویب رسید و طی نامه شماره ۳/۱۴۳۱۴۹ ـ ۱۳۹۷/۱۲/۲۹ این دانشگاه بـه اداره کل دفتر برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای تأیید نهایی ارسال شد.

۳ـ حسب بند ۲ نامه شماره ۲/۴۳۰۶۹ ـ ۱۳۹۷/۳/۱ معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، موضوعاتی کـه در آیین نامه یکپارچه دوره های تحصیلی مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بـه آن اشاره ای نشده است بـه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی تفویض اختیار شده است.

۴ـ تمامی بندهای شیوه نامه طبق آیین نامه و مقررات آموزشی در شوراهای مربوطه و در سطح معاونین آموزشی دانشگاه های سطح ۱ و ۲ مورد بررسی و کارشناسی شده است و پس از تبادل نظر و استعلام نظرات تدوین شده است.

۵ ـ حسب ماده ۲۳ آیین نامه یکپارچه مذکور و ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی کارشناسی ارشد ناپیوسته برای ورودی های ۱۳۹۷ بـه بعد این دانشگاه و تبصره ۱ آن نحوه ارزشیابی نمرات بـه شرح ذیل است: ماده ۲۳ و ۱۴ «نمره ارزشیابی هر درس بـه صورت عددی از صفر تا ۲۰ محاسبه می شود و حداقل نمره قبولی در هر درس ۱۲ است. میانگین کل قابل قبول در هر نیمسال ۱۴ است و چنانچه میانگین نمرات دانشجو در هر نیمسال تحصیلی کمتر از ۱۴ باشد دانشجو در آن نیمسال مشروط تلقی می شود. سقف مجاز مشروط اعم از متوالی یا متناوب، در دوره کارشناسی ارشد ۲ نیمسال است.

تبصره۱ ماده ۱۴: «نمره تمام دروس اصلی، تخصصی، پایه، اختیاری و ... (به جز دروس پیش نیاز و جبرانی با رعایت تبصره ۲) در میانگین نیمسال و میانگین کل دانشجو محاسبه می شود.»

۶ ـ دانشجویان دوره کارشناسی ارشد ورودی های ۱۳۹۷ و مابعد طبق شیوه نامه مذکور تحصیل کرده اند و دانش آموخته شده اند، محروم از تحصیل شده اند، انصراف از تحصیل داده اند و ...، از این رو ابطال تبصره مذکور برای ورودی های ۱۳۹۷ الی ۱۴۰۱ امکان پذیر نیست.

۷ـ از زمان ابلاغ آیین نامه دوره کارشناسی ارشد از سال ۱۳۷۳ تاکنون کلیه نمرات در محاسبه میانگین کل مؤثر بوده اند و عدم محاسبه نمره مردودی در مقطع کارشناسی ارشد فقط در آیین نامه سال ۱۳۹۴ مصوب مورخ ۱۳۹۴/۷/۴ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مشمول دانشجویان ورودی های ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ ذکر شده است.

۸ ـ بر اساس نامه شماره ۹۶/۷۵/۱۰۶۳۲ ـ ۱۳۹۶/۱/۲۷ معاونت حقوقی و امور مجلس و دبیر هیأت عالی تجدیدنظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ماده واحده مصوب جلسه ۶۳۰ ـ ۱۳۸۷/۶/۱۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی، تصمیمات و آرای صادره از هیأت ها و کمیته های تخصصی وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی در خصوص امور و شئون علمی، آموزشی و پژوهشی از شمول صلاحیت دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی خارج شده است.

بنابراین بـه نظر می رسد کـه دوایر مرتبط دانشگاه از جانب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مکلف شده و گریزی جز اجرای شیوه نامه حاضر و عمل بـه بندهای الزامی آن ندارند. از طرفی دیگر با توجه بـه دانش آموختگی و اخذ مدرک تحصیلی شمار زیادی از دانشجویان بر اساس شیوه نامه، اعمال رویکرد جدید در مورد ورودی های سابق موجد تشتت و هرج و مرج می گردد."

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۲/۱۲/۸ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء بـه شرح زیر بـه صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

براساس جزء (۴) بند (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از مأموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای مأموریت ها و اختیارات فوق، آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) در جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ بـه تصویب شورای عالی برنامه ریزی آموزشی رسیده است. نظر بـه اینکه آیین نامه یادشده فاقد هرگونه حکمی دائر بر محاسبه نمره های مردودی در میانگین کل نمرات است، لذا آن قسمت از تبصره (۱) ماده (۱۴) شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته (برای ورودی های سال ۱۳۹۷ بـه بعد) مصوب ۱۳۹۷/۹/۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی کـه متضمن محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند بـه بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود. این رأی براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰ ) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری