رای وحدت رویه 740 مورخ 1394/01/18 دیوانعالی کشور: در صورت از بین بردن طحال، دادگاه باید با رعایت مقررات برای آن ارش تعیین کند

الف: مقدمه رای وحدت رویه 740 مورخ 1394/01/18 دیوانعالی کشور

جلسه هیات عمومی دیوان عالی کشور در مورد پرونده وحدت رویه ردیف ۹۴/۱ راس ساعت ۹ روز سه‌ شنبه مورخ ۱۳۹۴/۱/۱۸ به ریاست حضرت حجت‌ الاسلام والمسلمین جناب آقای حسین کریمی رئیس دیوان عالی کشور و حضور حضرت حجت‌ الاسلام والمسلمین جناب آقای سیدابراهیم رئیسی دادستان کل کشور و شرکت جنابان آقایان رؤسا، مستشاران و اعضاء معاون کلیه شعب دیوان عالی کشور، در سالن هیات عمومی تشکیل و پس از تلاوت آیاتی از کلام‌ الله مجید و قرائت گزارش پرونده و طرح و بررسی نظریات مختلف اعضای شرکت‌ کننده در خصوص مورد و استماع نظریه دادستان کل کشور کـه به ترتیب ذیل منعکس می‌ گردد، به صدور رای وحدت رویه قضائی شماره ۷۴۰ ـ ۱۳۹۴/۱/۱۸ منتهی گردید.

ب: گزارش پرونده  رای وحدت رویه 740 مورخ 1394/01/18 دیوانعالی کشور

احتراماً معروض می‌ دارد بیمه مرکزی ایران طی نامه ۲۱۲۰۸/۱۰۰/۹۳ ـ ۱۳۹۴/۴/۲۳ اعلام نموده است کـه از دادگاه‌ های عمومی جزایی آبادان، کرج، دشت آزادگان، نجف‌ آباد و بوکان درباره تعیین مجازات مرتکبین ایراد صدمه غیرعمدی ناشی از بی احتیاطی در امر رانندگی منتهی به از بین رفتن طحال، آراء مختلف صادر گردیده کـه پس از مطالبه تعدادی پرونده‌ های مورد استناد و وصول آنها، ملاحظه گردید کـه از شعب ۱۰۲ و ۱۲۱ دادگاه‌ های عمومی جزایی آبادان و کرج از یک سو و شعب ۱۰۱ دادگاه‌ های عمومی جزایی شهرستان‌ های بوکان و دشت آزادگان از سوی دیگر به ترتیب طی دادنامه‌ های قطعیت یافته ۱۰۳۹ ـ ۱۳۹۲/۷/۱۵ و ۲۵۱۱ ـ ۱۳۹۲/۸/۲۸ و ۱۳۷۹ ـ ۱۳۹۳/۷/۱۰ و ۱۷۲۱ ـ ۱۳۹۲/۱۲/۱۴ درباره موضوع واحد (از بین رفتن طحال در اثر صدمه غیرعمدی ناشی از سانحه رانندگی) و انطباق آن با مقررات قانون مجازات اسلامی (مواد ۴۴۹ و ۵۳۶) رویه‌ های مختلفی اتخاذ گردیده‌ است کـه خلاصه جریان هریک از دادنامه‌ های مذکور در فوق به شرح ذیل تنظیم و تقدیم می‌گردد:

الف) براساس محتویات پرونده کلاسه ۲۵۲۵ شعبه ۱۰۲ دادگاه عمومی جزایی آبادان، آقای حسن آلبوغبیش در تاریخ ۱۳۹۱/۱۲/۵ در اثر بی احتیاطی در امر رانندگی اتومبیل سواری پراید ۴۹/۶۴۵ ب۳۶ به علت عدم توجه کافی به جلو و عدم رعایت حق تقدم عبور نسبت به خانم خدیجه شاوردی مرتکب ایراد صدمه غیرعمدی گردیده کـه حسب گواهی ۵۰۷۷/۴۰۱۲/۹۱ مورخ ۱۳۹۱/۱۲/۹ پزشکی قانونی محل علاوه بر شکستگی استخوان‌ های پای چپ، کتف راست و عانه لگن، طحال مصدوم را نیز به علت آسیب‌های وارده با عمل جراحی و بازکردن شکم خارج کرده‌ اند و در گواهی پزشکی ۱۳۹۲/۶/۱۶ نیز نوشته‌ شده است: «شکستگی‌ های ساق چپ به صورت معیوب ترمیم یافته است. میزان ارش ضایعات اولین گواهی صادره مجموعاً ۸% از دیه کامل یک فرد تعیین می‌ گردد. میزان دیه خارج کردن طحال بدن برابر با ماده ۵۶۳ قانون مجازات اسلامی محاسبه گردد. درمان به اتمام رسیده است.» کـه پس از تکمیل تحقیقات به شرح ذیل به صدور دادنامه ۱۰۳۹ ـ ۱۳۹۲/۷/۱۵ منتهی گردیده‌:

«در خصوص اتهام آقای آلبوغبیش فرزند عبدالباری متولد ۱۳۵۸ شغل آزاد اهل و ساکن آبادان فاقد سابقه دایر بر بی احتیاطی در امر رانندگی منجر به ایراد صدمه بدنی غیرعمدی، با توجه به محتویات پرونده، شکایت شاکی، گزارش مرجع انتظامی، گواهی پزشکی قانونی و نظریه کارشناس تصادفات، اقاریر صریح مقرون به واقع متهم و مفاد کیفر خواست صادره، لذا این دادگاه اتهام انتسابی به متهم موصوف را محرز و مسلّم دانسته و به استناد مواد۷۰۹.۵۶۳.۴۴۹.۱۹ و۷۱۴ قانون مجازات اسلامی و رعایت بند یک ماده سه قانون وصول برخی درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین، نامبرده را به مجازات درجه هشتم به تحمل پرداخت پنج میلیون ریال جزای نقدی در حق صندوق دولت و پرداخت دیه به میزان سی صدم دیه کامل و شش هزارم دیه کامل بابت ۱ ـ شکستگی استخوان درشت نی و نازک نی ساق پای چپ. ۲ ـ شکستگی استخوان کتف راست. ۳ ـ شکستگی استخوان عانه لگن سمت چپ شاخه بالایی و پایینی. ۴ ـ ساییدگی بالای ابروی راست و روی گونه راست (دوحارصه). ۵ ـ کبودی دور چشم راست. ۶ ـ کبودی روی شانه چپ و آرنج چپ و یک دیه کامل بابت خارج کردن طحال با عمل جراحی بازکردن شکم، در حق خانم خدیجه شاوردی محکوم و اعلام می‌ نماید. رای صادره حضوری محسوب و ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض در محاکم محترم تجدیدنظر استان خوزستان می‌ باشد. شعبه ۱۲۱ دادگاه عمومی جزایی کرج نیز طی پرونده کلاسه ۵۰۰۰۶۶۳ در نظیر مورد (از بین رفتن طحال) همانند شعبه جزایی آبادان، موضوع را از مصادیق ماده ۵۶۳ قانون مجازات اسلامی تشخیص و به شرح ذیل به صدور دادنامه ۲۵۱۱ ـ ۱۳۹۲/۸/۲۸ مبادرت ورزیده است:

در خصوص اتهام حمیدرضا یادگاری فرزند مظفر دایر بر ایراد صدمه بدنی غیر عمدی ناشی از بی‌ احتیاطی در امر رانندگی نسبت به مجید سلمان‌ زاده و علی‌رضا نعمتی دادگاه نظر به محتویات پرونده و تحقیقات مقدماتی، شکایت شاکی خصوصی، گواهی پزشکی قانونی، اقرار صریح متهم در جلسه دادرسی، کیفرخواست صادره از دادسرای عمومی و انقلاب و سایر قراین و امارات موجود در پرونده اتهام انتسابی نسبت به متهم را محرز و مسلّم تشخیص، لذا به استناد ماده ۷۱۷ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ و نظر به فقدان سابقه کیفری و وضع خاص نامبرده به استناد مواد ۱۹و ۳۷ و ۳۸ و ۶۸ و۷۰ و بند ب ماده ۸۶ ناظر به بند ب ماده ۸۳ و ۴۴۹ و ۵۵۹ و ۵۶۳ و ۷۰۹ و ۷۱۰ و ۶۲۳ و ۶۱۶ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ متهم موصوف را با یک درجه تخفیف به پرداخت مبلغ هشت میلیون و پانصد هزار ریال جزای نقدی بدل از بیست و نه روز حبس تعزیری در حق دولت و یک فقره دیه کامل بابت خارج کردن طحال و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه پشت پای راست و ساق چپ و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه پیشانی و دو درصد دیه کامل بابت جراحت دامیه داخل چشم راست و نه درصد دیه کامل بابت ارش خون‌ ریزی خلف صفاق و پارگی عروق بین دنده‌ ای منجر به خون‌ ریزی داخل حفره جنبی و انجام عمل وسیع شکمی و تعبیه لوله تخلیه راست شکم و تعبیه لوله حفره جنبی دو طرف قفسه سینه در حق مجید سلمان‌ زاده، یک فقره دیه کامل بابت خارج کردن طحال و شش درصد دیه کامل بابت جراحت زیر چانه و روی پیشانی و مخاط لب تحتانی در حدّ دامیه و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه ساق چپ و روی پای راست دو فقره بیست و پنج درصد از یک بیستم دیه کامل بابت شکستگی بیست و پنج درصدی دندان اول و دوم پایین و یک بیستم دیه کامل بابت سقوط دندان دوم پایین و سه درصد دیه کامل بابت جراحت متلاحمه بینی و چهاردرصد دیه کامل بابت ارش کاهش استحکام جدار شکم و انجام عمل جراحی وسیع شکمی و هشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی شاخ فوقانی و تحتانی استخوان عانه راست لگنی و یک و نیم درصد دیه کامل بابت ارش کاهش سی درصدی ارزش عضوی دندان قدامی اول و هشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی حفره قفسه‌ ای سمت راست لگنی در حق علیرضا نعمتی محکوم می‌ نماید. رای صادره حضوری و ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ تجدید نظرخواهی در محاکم محترم تجدیدنظر استان البرز است. تصاویر گواهی‌ های ۵۰۷۷/۴۰۱۲/۹۱ ـ ۱۳۹//۱۲/۹ و ۲۷۳۶/۶۳۰/۹۲ ـ 1392/06/16 پزشکی قانونی آبادان در مورد پرونده کلاسه ۲۵۲۵ شعبه ۱۰۲ دادگاه عمومی جزایی این شهرستان و ۱۹۱۶۲/م/۲/۳۱ ـ ۱۶/۵/۱۳۹۲ و ۲۹۱۲۱/م/۲/۳۱ ـ ۱۳۹۲/۷/۲۲۲ اداره کل پزشکی قانونی استان البرز مربوط به پرونده ۵۰۰۰۶۶۳ پیوست می‌ باشد.

ب) طبق مندرجات پرونده کلاسه ۱۰۰۶۸۰ شعبه ۱۰۱ دادگاه عمومی جزایی دشت آزادگان خوزستان آقای ابراهیم حریزاوی فرزند حسن در تاریخ ۳۱/۴/۱۳۹۲ آقای مهدی خریبه طرفی‌ زاده را در اثر بی احتیاطی در امر رانندگی اتومبیل سواری پراید ۴۹۴ ب ۷۱ ایران ۱۴ به علت عدم توجه کافی به جلو در حین رانندگی دچار صدمات متعدد نموده کـه آسیب‌ های وارده علاوه بر بروز شکستگی‌ های استخوان پای چپ و پارگی روده‌ ای به برداشته شدن طحال نیز منجر گردیده و در گواهی پزشکی ۱۲/۹۲/الف ـ ‌ 1392/12/3 ضمن تصریح به میزان ارش مربوط به صدمات، برای از بین رفتن طحال نیز ۱۰% دیه کامل ارش تعیین کرده‌ اند کـه بعد از تکمیل تحقیقات و صدور کیفرخواست طی دادنامه ۱۷۲۱ ـ ۱۳۹۲/۱۲/۱۴ به شرح ذیل اتخاذ تصمیم نموده‌ اند:

«درخصوص کیفرخواست صادره از دادسرای عمومی و انقلاب دشت آزادگان علیه آقای ابراهیم حریزاوی فرزند حسن به اتهام بی احتیاطی در امر رانندگی منجر به صدمه بدنی غیرعمدی موضوع شکایت آقای مهدی خریبه طرفی‌ زاده، دادگاه با عنایت به گزارش مرجع انتظامی، گواهی پزشکی قانونی، نظریه افسر کاردان فنی تصادفات و کروکی تصادف ترسیمی توسط ایشان همگی مصون از هرگونه اعتراض مانده‌ اند و اقرار صریح مقرون به صحت متهم در دادسرا، لذا اتهام فوق محرز و مسلّم بوده و به استناد مواد ۷۱۷ ناظر به ۷۱۴ مصوب ۱۳۷۵ قانون مجازات اسلامی و مواد ۳۷، ۳۸، ۶۸، ۸۳، ۸۶، ۵۵۸، ۵۵۹، ۴۶۲، ۴۸۸، ۴۴۹، ۷۰۹ و ۷۱۰ همگی از قانون مجازات اسلامی متهم را از حیث جنبه عمومی جرم به پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی و از حیث جنبه خصوصی جرم (مطالبه دیه) به پرداخت ۱ ـ چهارپنجم از یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خود شده ران چپ (عمل شده) با بهبودی بدون عیب. ۲ ـ یک درصد دیه کامل بابت ارش آسیب نسیج بدمنظر بودن جای عمل. ۳ ـ یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خرشده استخوان درشت نی ساق پای چپ در قسمت یک سوم میانی با بهبودی معیوب عمل شده. ۴ ـ چهاردرصد دیه کامل بابت ارش عمل جراحی ساق به همراه آسیب درشت نی در ناحیه زانوی چپ ۵ ـ هشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی کشکک زانوی چپ عمل شده با بهبودی بدون عیب. ۶ ـ هشت درصد دیه کامل بابت شکستگی استخوان نازک نی پای چپ با بهبودی. ۷ ـ چهاردرصد دیه کامل بابت ارش بازکردن شکم تشخیصی به همراه ترمیم پارگی روده‌ ای با بهبودی. ۸ ـ چهاردرصد دیه کامل با تشت دامیه در ناحیه پیشانی و ناحیه پس سری. ۹ ـ ده درصد دیه کامل بابت ارش کاهش سطح هوشیاری شدید. ۹ ـ ده درصد دیه کامل بابت ارش کاهش سطح هوشیاری شدید. ۱۰ ـ یک درصد دیه کامل بابت حارصه ناحیه کف دست چپ و آرنج دست چپ. ۱۱ ـ ده درصد دیه کامل بابت ارش برداشتن طحال. ۱۲ ـ چهارپنجم از یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خرد شده استخوان درشت نی ساق پای راست عمل شده با بهبودی بدون عیب. ۱۳ ـ یک درصد دیه کامل بابت ارش آسیب نسیج پوستی بد منظربودن جای عمل در حق مهدی خریبه طرفی‌ زاده محکوم می‌نماید. رای صادره حضوری ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در محاکم محترم تجدید نظر استان خوزستان می‌ باشد. شعبه ۱۰۱ دادگاه عمومی جزایی بوکان نیز در پرونده کلاسه ۱۳۷۹ طی نامه ۹۰۰۷۹‌ ـ ۱۳۹۲/۷/۱۰ از بین رفتن طحال را از مصادیق ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی تشخیص و برای آن معادل ۵/۱۵ درصد دیه کامل ارش تعیین نموده‌ اند.

تصاویر گواهی‌ های پزشک معتمد دشت آزادگان به شماره‌ های ۱۳۹۲/۵/۲۷الف و ۱۲/۹۲/الف مورخ ۱۳۹۲/۵/۲۷ و ۱۳۹۲/۱۲/۳ و گواهی‌ های ۲۴۱۹/۳/۱۰ ـ ۱۳۹۱/۷/۸ و ۲۸۶۰/۳/۱۰ ـ ۱۳۹۱/۸/۱۱ و ۳۵۹۱/۳/۱۰ ـ ۱۱۳۹۱/۱۰/۱۱ پزشکی قانونی بوکان نیز پیوست است.

سازمان پزشکی قانونی نیز کـه حسب ظاهر در این زمینه با مشکل مواجه شده است طی نامه ۷۶۶ ـ ۱۳۹۴/۱/۹ توضیحات ذیل را ارائه نموده است:

احتراماً، عطف به نامه ۶۲/۲۰/۱۳۹۴/۱۱۰ مورخ ۱۳۹۴/۱/۸ به استحضار می‌ رساند براساس تعریف پزشکی به مجموعه‌ ای از بافت‌ ها کـه کار معینی انجام می‌ دهند مانند قلب، کبد و … عضو گفته می‌ شود کـه با این تعریف طحال نیز عضو محسوب می‌ شود، طحال جزئی از دستگاه ایمنی محسوب می‌ شود. در دوره جنینی وظیفه خون‌ سازی دارد و در بزرگسالی وظیفه کمک به ایمنی بدن را برعهده دارد. در مواردی کـه به دنبال اصابت ضربه، پارگی طحال رخ می‌ دهد طی عمل جراحی طحال را خارج می‌ نمایند کـه مشکل عمده‌ ای ایجاد نمی‌ شود و فقط به تزریق نوعی واکسن نیاز است. با توجه به مراتب مذکور نظر به اینکه شعب ۱۰۲ و ۱۲۱ دادگاه‌ های عمومی جزایی آبادان و کرج براساس دادنامه‌ هایی کـه صادر کرده‌ اند طحال را عضو فرد محسوب و برای از بین رفتن آن مطابق ماده ۵۶۳ قانون مجازات اسلامی دیه کامل تعیین نموده‌ اند ولی دادگاه‌ های عمومی جزایی دشت آزادگان و بوکان آن را از شمول ماده مرقوم خارج دانسته و مطابق ماده ۴۴۹ همین قانون به میزان‌ های مختلف ارش مقرر کرده‌ اند و چون با این ترتیب نسبت به موضوع واحد طبق مواد مختلف اتخاذ تصمیم کرده و آراء متهافت صادر نموده‌ اند، لذا به استناد ماده ۲۷۰ قانون آیین‌ دادرسی دادگاه‌ های عمومی و انقلاب در امور کیفری تقاضای طرح موضوع برای صدور رای وحدت رویه قضایی را درخواست می‌ نماید.

معاون قضایی دیوان عالی کشور ـ ابراهیم ابراهیمی

ج: نظریه دادستان کل کشور

در خصوص اختلاف به وجود آمده در آراء محاکم نسبت به تعیین دیه و ارش در مورد ایراد صدمه منجر به خارج نمودن طحال فی مابین فقها عظام سه نظر وجود دارد:

۱ ـ دیه مقدره را منحصراً مخصوص اعضای بیرونی می‌ دانند نه اعضای داخلی، در مورد اعضای داخلی به ارش معتقدند.

۲ ـ دیه را مخصوص اعضای بیرونی با دیه مقدره و اعضای رئیسه داخلی می‌ دانند.

۳ ـ دیه مقدره به طور مطلق شامل اعضاء اعم از داخلی و غیرداخلی می‌ دانند.

در برخی نظرات (صاحب جواهر، حضرت امام (ره) و آیت‌ الله مکارم شیرازی) در خصوص اعضای داخلی به ارش و حکومت اظهارنظر شده است.

با اشاره به این نظرات اگر ما باشیم و این فتاوا، تردیدی نیست کـه طحال در عداد اعضای داخلی کـه دیه غیرمقدره دارد و فقها قدیماً و وحدیثاً آن را در عداد اعضای دارای دیه مقدره ندانسته‌ اند کـه طبعاً می‌ بایست به ارش و حکومت استناد شود و این مطلب درستی است، اما در مواجهه با ماده ۵۶۳ قانون مجازات اسلامی و اطلاق آن موضوع متفاوت است و قید زدن به اطلاق این ماده از قانون مجازات اسلامی محتاج دلیل است کـه ما دلیلی بر آن نداریم. با توضیحاتی کـه معاون محترم پزشکی قانونی دادند طحال عضوی از اعضای داخلی بدن می‌ باشد و ماده مذکور هم به طور مطلق بیان شده و ممکن است برخی از همکاران بیان کنند بهتر است ما ارش منظور نماییم، ولی ما در اینجا در مقام تعیین بهتر نیستیم و می‌ خواهیم ببینیم دلیلی وجود دارد کـه این اطلاق نسبت به طحال رعایت نشود؟ اگر بخواهیم به قانون عمل کنیم ماده ۵۶۳ در خصوص از بین بردن طحال به عنوان یکی از مصادیق اعضای داخلی بدن تعیین دیه کامله را فرض دانسته است و قاعده مورد استناد در فقه کلّما فی الانسان فهواثنان… نصف دیه دارد و اگر واحد بود یک دیه کامل دارد مثل دست، پا، چشم و گوش کـه دو تا است. دوتای آن یک دیه کامله است و اگر یکی بود دیه کامله است.

این یک قاعده است و این قاعده نیز اطلاق دارد و قیدی ندارد کـه اعضای داخلی یا خارجی، پس اقتضای قاعده کـه متن روایت است اطلاق است قیدی ندارد و اقتضای قانون کـه مبتنی بر قاعده است نیز اطلاق دارد قیدی ندارد. طبعاً باید گفت به عنوان یکی از اعضای داخلی بدن یک دیه کامل دارد. این نظر هم با اطلاق قاعده می‌ سازد و اطلاق قانون با روایت هم سازگاری دارد و در رای شعبه نمی‌ توان خدشه نمود. لکن ما با نظریه فقهی مقام معظم رهبری مدظله‌ العالی مواجه می‌ باشیم کـه با دو قید فرمودند: «در از بین رفتن طحال ظاهراً ارش می‌ باشد لکن اگر مصالحه شود بهتر است.» (قریب مضمون) کـه اگر نظر ایشان در این باب به صورت قاطع ارش باشد به عنوان فقیه حاکم باید این نظر را مورد عمل قرارداد و فصل‌ الخطاب بدانیم.

د: رای وحدت رویه 740 مورخ 1394/01/18 دیوانعالی کشور

بیشتر بخوانید:

دیات در آراء وحدت رویه قضایی

دیات در نظریات مشورتی

با توجه به دلالت مقررات فصل دوم از بخش دوم کتاب دیات قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در قواعد عمومی دیه اعضاء و نظر به حکم ماده ۵۶۳ آن کـه در مقام سنجش دیه اعضای فرد و زوج وضع شده است و با عنایت به فتاوی معتبر فقهی، مبنی بر تعیین ارش برای از بین بردن طحال و اینکه در فصل دیه مقدر اعضاء برای طحال دیه مقدر منظور نشده است؛ بنا براین در صورت از بین بردن این عضو، ماده ۴۴۹ همان قانون حاکم بر موضوع تشخیص می شود و دادگاه باید با رعایت مقررات این ماده برای آن ارش تعیین کند، لذا آراء شعب ۱۰۱ دادگاههای عمومی (جزایی بوکان و دشت آزادگان کـه بر این اساس صادر شده است) به نظر اکثریت اعضای هیات عمومی دیوان عالی کشور صحیح و موافق قانون تشخیص می شود.

این رای به استناد ماده ۲۷۰ از قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاههای عمومی لازم اتباع خواهد بود

هیات عمومی دیوان عالی کشور