نظام فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت های تاریخی ـ فرهنگی مستند به ماده (6) قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی ـ فرهنگی 1398، مصوب 1403/08/27 هیات وزیران

شماره روزنامه رسمی: 23237

تاریخ روزنامه رسمی: 1403/10/13

شماره ابلاغ: 134184

تاریخ ابلاغ: 1403/09/04

مرجع تصویب: هیات وزیران

تاریخ تصویب: 1403/08/27

بیشتر بخوانید:

مجموعه مقررات مرتبط با نظام فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت های تاریخی ـ فرهنگی (مقررات میراث فرهنگی)

مجموعه موضوعی آرای وحدت رویه قضایی 

مجموعه موضوعی آرای دیوان عدالت اداری 

ماده 6 قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی ـ فرهنگی مصوب 1398: سازمان برنامه و بودجه کشور مکلف است با همکاری سازمان، وزارت راه و شهرسازی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ظرف مدت یک سال پس از تصویب این قانون نسبت به تهیه نظام فنی و اجرائی اختصاصی مربوط به بناها و بافتهای تاریخی – فرهنگی اقدام کرده و به تصویب هیأت وزیران برساند.

هیات وزیران در جلسه 1403/8/27 به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور (با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وزارت راه و شهرسازی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی) و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده (6) قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی – فرهنگی مصوب 1398، نظام فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافت های تاریخی – فرهنگی را به شرح زیر تصویب کرد:

ماده 1- در این تصویب نامه، اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند و سایر اصطلاحات، مطابق تعاریف مندرج در قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی - فرهنگی مصوب 1398 و آیین نامه اجرایی ماده (34) قانون احکام دایمی برنامه های توسعه کشور (نظام فنی و اجرایی یکپارچه کشور) موضوع تصویب نامه شماره 25254/ت57697هـ مورخ 1400/3/8 خواهد بود.

1- نظام: نظام فنی و اجرایی اختصاصی بناها و بافتهای تاریخی - فرهنگی شامل مجموعه اصول، برنامه ها، عوامل، فرایندها و اسنادی که حفظ و تداوم دانش، سنن، حکمت، فن، هنر و تنوع بیانی، کارکردی و نفاست ها (اصالت و یکپارچگی) در بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی و صنعتی را از طریق عوامل، حرفه مندان و استادکاران محلی، صیانت و حفاظت نموده، انتقال بین نسلی مواریث فرهنگی ملی و جهانی را تضمین می نماید و زمینه احیا و بهره برداری از این آثار توسط بخش های عمومی، خصوصی و دولتی را فراهم می کند. این نظام اختصاصی، تنظیم گری را مبتنی بر چهارچوب های ملی و بین المللی حفاظت و مرمت و هماهنگی بین عوامل و فرآیندهای مرمت و بازشناسی تعیین کرده و توسعه گری و تداوم بخشی را در احیا، استقرار فعالیت و بهره برداری از بناها و بافت های تاریخی محقق می نماید.

2- سازمان: سازمان برنامه و بودجه کشور.

3- وزارت: وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.

4- قانون حمایت: قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی - فرهنگی مصوب 1398.

5- تفاهم نامه: فهرست اسناد، برنامه ها و اقدام های اختصاصی و اولویت بندی شده و نیز بودجه مورد نیاز انجام آنها که توسط وزارت با اخذ نظرات دستگاه های موضوع ماده (6) قانون حمایت، تهیه و به سازمان ارسال می شود. این تفاهم نامه پس از تصویب و ابلاغ سازمان، قابل اجرا است.

6- اسناد اختصاصی نظام فنی و اجرایی: مجموعه دستورالعمل هایی که در قالب تفاهم نامه تهیه و ابلاغ می شوند.

7- بنا و اماکن تاریخی: مجموعه آثار، یادمان، مکان رویداد و شواهد یافته های معماری و باستان شناختی است که معرف ارزش های ملموس و ناملموس تاریخی، معاصر، صنعتی، طبیعی و میراث شهری و روستایی می باشد و توسط وزارت مورد شناسایی قرار گرفته و در فهرست های ذی ربط ملی و ارزشمند تاریخی و فرهنگی ثبت شده و یا می شود.

8- بافت تاریخی: محدوده های تاریخی – فرهنگی و بخش هایی از شهر و روستا که منعکس کننده ارزش های تاریخی – فرهنگی شهر و روستا بوده و شکل آنها حاصل تعامل مکان (جغرافیا و بوم)، زمان (تاریخ) و باور (اعتقادات) در رابطه با انسان در یک پهنه زیستی در طول تاریخ می باشد. این محدوده ها به لحاظ ویژگی های شکلی، ساختاری و ارزش های تاریخی - فرهنگی از سایر پهنه های شهری، متمایز، قابل تشخیص و مستلزم شناسایی هستند.

9- نگهداری و مراقبت: مجموعه فعالیت های تعمیری که به طور مشخص، مستمر و برنامه ریزی شده با هدف جلوگیری از زوال و خرابی بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی انجام می شود تا دوام و پایایی آنها افزایش یابد.

10- طرح های مشارکتی: طرح (پروژه) هایی که بخش خصوصی - عمومی در تأمین مالی احیا، مرمت، حفاظت، صیانت و نگهداری و مراقبت بناها، اماکن و بافت های تاریخی با بخش دولتی مشارکت می کند.

11- توسعه میان افزای احیایی: مجموعه ای هدفمند ارتقایی، انطباق کارکردی و توسعه احیایی پیرامون بنای تاریخی که با هدف توسعه کالبدی و فضایی، جبران کمبود تأسیسات، خدمات یا تجدید حیات الگوی بخش تخریب شده در عرصه و یا در محدوده حریم بلافصل بناهای تاریخی صورت می پذیرد. بخش الحاق شده و میان افزا ضمن حفظ یکپارچگی زمینه، هم پیوندی بخش تاریخی و معاصر را در کل و اجزای مجموعه یکتا به نمایش خواهد گذاشت.

12- ساخت یا توسعه احیایی بافت: مجموعه فعالیت های توسعه درون زا و ساخت که در عرصه های تخریب شده بافت، پهنه های مجاز به نوسازی معاصر و عمدتاً پهنه های متأثر از مداخلات غیراصولی و یا فاقد هویت معاصر صورت می پذیرد. ساخت معماری معاصر در این پلاک ها منبعث از ضوابط اختصاصی و مقررات طرح ویژه حفاظت و احیای بافت های تاریخی - فرهنگی می باشد.

13- حفاظت پیشگیرانه: مجموعه دانش، تدابیر، تمهید و اقدامات آگاهانه ای که توسط کلیه عوامل و ذی نفعان این نظام به کار گرفته می شود و به صورت مستمر با رصد و پیش نگری شرایط بنا و بافت (محیط و حرایم)، حفظ تداوم شرایط پایدار بهره برداری، کاهش خطر (ریسک) حین مداخلات (اقدام نظام)، تجدید توان ایمنی و امنیت متناسب با نفاست، ارزش های ملموس و ناملموس پرداخته و متضمن دوام (ارزش ها اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، اقتصادی و...) وکاهش هزینه های دوره های آتی مرمت، احیاء و بهره برداری آن می گردد.

ماده 2- اهداف تدوین نظام به شرح زیر است:

1- بسط سیاست یکپارچه حفاظت، مرمت و احیای بناها و بافت ها میان بخش ها و آحاد مردم.

2- تداوم بخشی به اصالت های کارکردی، رویه های سنتی، فن ساخت، مرمت، هنر و دانش های زیسته در اقلیم ها (آمایش) و مناطق تاریخی.

3- انتظام بخشی به نظامات فنی و اجرایی، مالی، قراردادی در فرایند حفاظت، مرمت، احیا و بهره برداری از بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی شهری و روستایی در مراحل صدور مجوزها، تهیه، بررسی، تصویب و پایش طرح ها و اقدامات.

4- توسعه ظرفیت مالکان بناها و ساکنان اماکن و بافت ها ازطریق مشارکت دهی مردمی در فرآیند مرمت، احیا و بهره برداری.

5- ارتقای توانمندی مجریان از جمله «استادکاران، هنرمندان و پیشه وران»، «ناظرین» و «سایر دست اندرکاران» با مشارکت دهی در «تصدیق صلاحیت های حرفه ای» و «تکمیل ساختار نظارت».

ماده 3- اصول و الزامات نظام به شرح زیر است:

1- اصول:

الف - حفاظت پیشگیرانه.

ب - تثبیت و اعاده اصالت و تمامیت اثر.

پ - مستندسازی و معرفی ارزش ها.

ت - مرمت علمی و تصویب شورایی.

ث - ترویج فن و حرفه دانش بومی استادکاری در میان جامعه محلی (توانمندسازی جوامع محلی).

2- الزامات:

الف - بهبود روشهای حفاظت و احیا و نگهداری بناهای ارزشمند تاریخی - فرهنگی با توجه به هویت، اصالت و نفاست آنها.

ب - توجه به ارزش ها، بیان و ویژگی های خاص اثر (بناها و بافت های تاریخی) و حکمت های محلی مرتبط با آنها در کلیه فرآیندهای حفاظت، مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی.

پ - جلب مشارکت حداکثری عام (اعم از بخش خصوصی، مردمی و جوامع محلی) در تمام مراحل احیا و کاهش تأثیرپذیری و وابستگی به منابع و وجوه عمومی در حفاظت، مرمت، صیانت، احیا و بهره برداری آنها.

ت - حمایت از اقدامات حفاظتی، مرمتی، احیایی و صیانتی مواریث، نفایس و مجموعه های تاریخی - فرهنگی تحت تصرف، اختیار یا مالکیت بخش خصوصی.

ث - استفاده از مشارکت تشکل های صنفی مربوط به مالکان، بهره برداران، استادکاران، تأمین کنندگان مواد و مصالح سنتی جوامع محلی در مراحل مختلف مرمت و احیای بافت های تاریخی - فرهنگی.

ج - ایجاد وحدت رویه در فرآیندهای شناسایی بافت های تاریخی - فرهنگی، مرمت، احیا و بهره برداری از آنها طبق مقررات و ضوابط حفاظت و صیانت ملی و معاهدات بین المللی.

چ - ایجاد بسترهای لازم برای استفاده از هنرمندان، استادکاران، تولیدکنندگان مصالح اصیل و سایر عوامل توانمند در مرمت و احیای بافت های تاریخی - فرهنگی از طریق همکاری با سازمان در تدوین دستورالعمل های مربوط.

ح - بسترسازی برای ایجاد رویه های یکپارچه، با ثبات و شفاف برای پیش بینی پذیر شدن رفتار عوامل، پاسخگویی و رعایت اخلاق حرفه ای از سوی تمام عوامل.

خ - حفاظت از ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و طبیعی بافت های تاریخی - فرهنگی شهری و روستایی.

د - توقف در انجام عملیات عمرانی و نوسازی بناها و بافت های تاریخی و ایجاد تمهیدات لازم در امر ایمنی و مقاوم سازی در صورت برخورد با لایه های زیرین باستانی حین عملیات اجرایی تا تعیین تکلیف لایه های مزبور توسط وزارت.

ماده 4- دامنه کاربرد نظام، شامل کلیه طرح ها و اقدامات حفاظتی، مرمتی، احیایی و صیانتی (مراقبت و نگهداری) و بهره برداری طرح های مشارکتی و مستقل در اماکن ارزشمند تاریخی - فرهنگی اعم از بناها و محدوده بافت های تاریخی - فرهنگی کشور و نیز طرح ریزی شده در طرح های ویژه موضوع ماده (3) قانون حمایت است؛ فارغ از اینکه بخشی یا تمام منابع مالی آن از وجوه عمومی موضوع ماده (13) قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 1366 یا تماماً توسط بخش خصوصی تأمین شود.

ماده 5- عوامل و ذی نفعان نظام به شرح زیر می باشند:

1- عوامل در سطح راهبری و تصمیم گیری: سازمان، وزارت، وزارت نفت و حسب موضوع، سایر دستگاه های موضوع ماده (6) قانون.

2- عوامل در سطح مدیریت اجرایی: کارفرما، مجری، مدیر طرح (مدیر کارگاه)، تأمین کنندگان خدمات و مصالح، پیمانکار، مهندس مشاور، ناظرین مرمت، حرفه مندان و بهره برداران.

3- ذی نفعان: شامل صاحب اصل مال (طلق دارایی) و یا متصرف و بهره بردار قانونی (سرقفلی) که با عنوان کارفرما، بهره بردار، حمایتگر، توسعه گر، تأمین کنندگان منابع مالی، کمک و یا پشتیبان شناخته می شوند. مالکیت و تصرف های قانونی بناها و اماکن بافت تاریخی به صورت دولتی، عمومی (مدیریت شهری و روستایی)، خصوصی (ایرانی و غیرایرانی) و موقوفه است.

ماده 6- مراحل طرح (پروژه) های مرمت و احیا به شرح زیر است:

1- مرحله بازشناسی: مطالعاتی است چندسطحی و کالبدی (عرصه و حرایم بلافصل) در حوزه شناخت ارزش های معماری، محیطی، زمینه ای، شهری، فرهنگی و تاریخی (ملموس و ناملموس) که توسط طراح یا مدیر طرح (صاحب صلاحیت حرفه) تهیه و در قالب سند الزامات و ضوابط راهنمای طراحی (طرح مرمت و احیا، طرح توسعه میان افزا و ساخت و طرح توسعه احیایی بافت تاریخی) به تصویب وزارت رسیده و موافقت اصولی مرمت یا ضوابط اختصاصی بافت های تاریخی را دریافت می نماید.

تبصره 1- سند الزامات و ضوابط راهنمای طراحی بنا - طرح مرمت و احیا شامل موارد زیر است:

الف - ضوابط طراحی در عرصه (اثر و بافت)، ضوابط طراحی توسعه عرصه میان افزا، الزامات مرمت و طراحی حریم و بلافصل.

ب - ضوابط و الزامات فنی و اقتصادی و تأمین مالی گونه کاربری پیشنهادی.

پ - الزامات و ضوابط مدیریت بهره برداری (صلاحیتی عوامل کارکنان و مراجعین) حین مرمت و احیا و پس از واگذاری.

تبصره 2- تکرار و تجدید این مرحله، در صورت بروز تغییرات بنیادین در شرایط و نیز کشف مستندات جدید از جمله لایه های فرهنگی و باستانی الزامی است.

2- مرحله مرمت و احیا: این مرحله شامل طراحی تفصیلی و اجرای طرح (پروژه) های مرمت و احیای بافت های تاریخی براساس الزامات مرحله بازشناسی بوده و در دو مقیاس کوتاه مدت شامل تثبیت و استحکام بخشی (مرمت اضطراری نجات بخشی و رفع خطر) و مقیاس میان مدت و بلندمدت شامل مرمت جامع و احیا و مرمت شهری و روستایی بافت صورت می پذیرد.

3- مرحله بهره برداری، نظارت، نگهداری و انتقال: شامل مدیریت بهره برداری، نگهداری (مراقبت) و تعمیر دوره ای بنا و حریم حفاظتی آن براساس روش مصوب در مراحل قبل و واگذاری و انتقال در پایان دوره بهره برداری است.

ماده 7- حدود مداخلات مجاز در بناها و اماکن تاریخی تابع شاخص و ویژگی هایی مانند ندرت، قدمت، نفاست و منحصر به فردی کل و اجزای کالبدی، تزئیناتی اثر ثبت شده ملی و واجد ارزش و حرایم حفاظتی آن است که در قالب دستورالعملی که از سوی وزارت ابلاغ می شود، تعیین می گردد.

ماده 8- محیط پشتیبان نظام، تفاهم نامه ای شامل اسناد، برنامه ها و سامانه ها به منظور استقرار نظام به شرح زیر می باشد:

1- اسناد اختصاصی: وزارت با نیازسنجی و نظرخواهی از دستگاه های اجرایی ذی ربط و تشکل های صنفی در این حوزه و بررسی مقررات مرتبط، فهرست اولویت بندی شده اسناد تخصصی، دستورالعمل ها و بخشنامه های فنی، مالی و قراردادی مورد نیاز را ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه همراه با مشخصات ضوابط یادشده مانند عنوان، اولویت، ضرورت تهیه، هدف، رئوس کلی مطالب ضوابط، برنامه زمانی تهیه ضوابط و برآورد ریالی هزینه تهیه آنها را برای سازمان ارسال می کند و سازمان ظرف حداکثر یک سال نسبت به تأیید و ملاک عمل قراردادن آن اقدام می نماید.

2- برنامه ها: وزارت، برنامه های موردنیاز برای استقرار نظام را که حداقل شامل موارد زیر است، در قالب تفاهم نامه به سازمان ارایه می کند تا پس از تصویب و ابلاغ سازمان ملاک عمل قرار گیرد:

الف - برنامه آموزش، ترویج و فرهنگ سازی.

ب - برنامه کسب بازخورد از ضوابط فنی، مالی و قراردادی در حوزه وزارت.

پ - طبقه بندی طرح (پروژه) های واحدهای تابع خود در هر رشته تخصصی براساس فراوانی آنها.

ت - پایش و ارزیابی اثربخشی و کارآمدی طرح (پروژه) ها.

3- سامانه ها: وزارت موظف است با ایجاد و توسعه سامانه های اختصاصی خود نسبت به استقرار مدیریت طرح (پروژه)های با اهمیت بالا (با تشخیص وزارت) در زیرمجموعه خود با رعایت الزامات زیر اقدام نماید:

الف - امکان اخذ میزان پیشرفت فیزیکی و ریالی برخط طرح (پروژه)ها.

ب - مستندسازی مدارک، نقشه ها، آمار و اطلاعات مالی و قراردادی طرح (پروژه) ها.

پ - ایجاد پیشخوان (داشبورد) مدیریتی برای سطوح مختلف تصمیم گیری و سیاست گذاری سازمان.

ت - ایجاد ارتباط لازم میان سامانه های وزارت و سامانه های نظام فنی و اجرایی یکپارچه و سایر سامانه های مرتبط توسط وزارت، به گونه ای که ضمن ایجاد هم افزایی و جلوگیری از انباشت داده ها و عملیات تکراری، از توسعه بی رویه سامانه ها در این حوزه جلوگیری شود.

ماده 9- وزارت موظف است براساس قانون بهبود مستمر محیط کسب و کار مصوب 1390 در فرآیند تهیه ضوابط و معیار های فنی، نظرات دستگاه های ذی ربط و صاحب نظران و تشکل های مرتبط را اخذ و بررسی نماید و در صورت ضرورت، آنان را به جلسات تصمیم گیری دعوت نماید.

ماده 10- وزارت موظف است با همکاری سازمان، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت کشور (سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور) و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، اقدام های زیر را در راستای تسهیل تأمین منابع مالی طرح (پروژه) های حفاظت و مرمت بناها و بافت های تاریخی - فرهنگی شهری و روستایی و با رعایت قوانین و مقررات مربوط انجام دهد:

1- شناسایی موانع تأمین مالی و بیمه سرمایه طرح (پروژه)های حفاظت و مرمت و رفع موانع و ارایه پیشنهادهای لازم برای اصلاح قوانین و مقررات مربوط، با تاکید بر مشارکت عمومی - خصوصی.

2- شناسایی و استفاده از حمایت ها و مشوق های مالی مانند تخفیف یا معافیت در حوزه مالیاتی، عوارض و انشعابات و همچنین اعطای تسهیلات بانکی.

3- تعیین چهارچوب های اعتبارسنجی سرمایه گذاران برای طرح (پروژه)های حفاظت از بناها و بافتهای تاریخی - فرهنگی شهری و روستایی.

4- تسهیل گری و حمایت برای اجرای طرح (پروژه)های مربوط به مرمت و احیای بافت های تاریخی در محدوده شهرها و روستاها.

محمدرضا عارف ـ معاون اول رئیس جمهور