دستورالعمل بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت با موضوع اعتبار در حساب جاری برای سرپرستان خانوار دارای درآمد منظم، مستمری یا یارانه مشتمل بر 18 ماده مصوب 1404/07/01 بانک مرکزی 

شناسنامه دستورالعمل بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت:

شماره روزنامه رسمی: 
تاریخ روزنامه رسمی: 
شماره ابلاغ: 04/171353
تاریخ ابلاغ: 1404/07/14
مرجع تصویب: بانک مرکزی
تاریخ تصویب: 1404/07/01 

بیشتر بخوانید:
+  مقررات برنامه هفتم پیشرفت
+  مقررات پرداخت تسهیلات بانکی
+  موضوعات بانکی در آراء وحدت رویه قضایی
+  تسهیلات بانکی در آراء دیوان عدالت اداری
+  پرداخت تسهیلات بانکی در نظریات مشورتی
 

مقررات مرجع:
بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت: بانک مرکزی مکلف است تا پایان سال اول برنامه دستورالعمل پرداخت تسهیلات اعتبار در حساب جاری برای سرپرستان خانوار دارای درآمد منظم، مستمری یا یارانه را بـه تصویب هیأت عالی بانک مرکزی برساند.

متن دستورالعمل بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت:

مبانی توجهی:
در اجرای بند (ث) ذیل ماده 10 قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت و همچنین در راستای تسهیل و تسریع تأمین مالی خرد خانوارها و سایر مشتریان حقیقی شبکه  بانکی در انطباق با بند (ث) ماده 2 و بندهای 7 و 11 ماده 4 قانون بانک مرکزی، دستورالعمل بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت که از این پس به اختصار دستورالعمل نامیده می شود به شرح ذیل تصویب می گردد:

ماده 1ـ در این دستورالعمل عبارات زیر در معانی مشروحه زیر به کار می روند: 
1 - 1 - قانون: قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت. 
1 - 2 - موسسه اعتباری: اشخاص حقوقی که با مجوز بانک مرکزی یا به موجب قانون، تحت عنوان «بانک» یا «موسسه اعتباری غیر بانکی» به انجام عملیات بانکی مبادرت می نمایند.
1 - 3 - متفاضی: شامل اشخاص حقیقی که در اجرای بند «ت» ذیل ماده (10) قانون و با رعایت شرایط مقرر در این دستورالعمل خواهان استفاده از "تسهیلات" می باشند و مشتمل بر موارد زیر هستند:
الف - اشخاص حقیقی سرپرست خانوار صاحب حساب جاری، اعم از حقوق بگیر، مزد بگیر، بازنشسته یا دارای یارانه.
ب - اشخاص حقیقی سرپرست خانوار "صاحب کسب و کار خرد" یا سایر اشخاص حقیقی سرپرست خانوار دارای حساب جاری و درآمد منظم به تشخیص مؤسسه اعتباری.
1 - 4 - حساب جاری اعتبار: در این دستورالعمل منظور "حساب قرض الحسنه جاری" به نام متقاضی بدون دسته چک و کارت بانکی است که تسهیلات موضوع این دستورالعمل توسط موسسه اعتباری به آن واریز می شود و صرفاً از طریق کارت اعتباری متصل به حساب مزبور قابل استفاده می باشد.
1 – 5 - حساب درآمدی: حساب بانکی که حقوق، مزد، یارانه یا سایر اقسام درآمد منظم متقاضی یا مشتری به آن واریز می شود و مستقل از حساب جاری اعتبار می باشد.
1- 6 - قرارداد اعطای اعتبار: قراردادی که متعاقب درخواست متقاضی و پس از اعتبارسنجی و بررسی سایر شرایط وی در چهارچوب مفاد این دستورالعمل برای استفاده از تسهیلات، بین مؤسسه اعتباری و متقاضی منعقد گردیده و مبین توافقات، تعهدات و سایر الزامات طرفین می باشد:
1 ـ 7 - تسهیلات: اعتبار قابل تخصیص به متقاضی که بر اساس بند «ث» ماده 10 قانون و سایر شرایط مقرر در این دستورالعمل و قرارداد اعطای اعتبار، در قالب «مراجعه» به حساب جاری اعتبار وی واریز می شود؛
1 – 8 - مشتری: متقاضی که در چهارچوب شرایط مقرر در این دستورالعمل، اقدام به دریافت تسهیلات موضوع این دستورالعمل از مؤسسه اعتباری نموده است؛
1 – 9 - سقف اعتبار: حداکثر اعتباری که بر اساس مفاد این دستورالعمل و ضوابط ایلافی بانک مرکزی مؤسسات اعتباری به متقاضی تخصیص می دهد تا در چهارچوب قرارداد اعطای اعتبار، برای پرداخت وجه خرید اموال و دریافت خدمات، مورد استفاده قرار گیرد؛
ماده 2 - مؤسسه اعتباری مجاز است حسب درخواست متقاضی، با توجه به توان مالی و اعتبارسنجی انجام شده در مورد آنان، اعتبار مشخصی را بر اساس شرایط مقرر در این دستورالعمل و رعایت سایر ضوابط و مقررات ذیربط برای متقاضی تعیین نماید.
تبصره 1 - متقاضی جهت ارائه درخواست استفاده از تسهیلات موضوع این دستورالعمل، صرفاً باید به موسسه اعتباری مراجعه نماید که حساب درآمدی وی در آن موسسه می باشد.
تبصره 2 - سقف اعتبار هر متقاضی در هر موسسه اعتباری، باید بیشتر از سقف تعیین شده برای اعطای تسهیلات خرده مندرج در ضوابط ابلاغی بانک مرکزی باشد.

ماده 3 - مؤسسه اعتباری موظف است پس از ارائه درخواست متقاضی مبنی بر استفاده از تخصیص اعتبار و تسهیلات موضوع این دستورالعمل و معرفی و تودیع حساب درآمدی توام یا مستندات درآمدی مربوط به نام وی، صحت و اصالت مستندات ابرازی متقاضی - که مورد داشتن درآمد منظم، یا حقوق، یا یارانه یا مستمری بازنشستگی می باشد - را از طرق مقتضی احراز نماید.

ماده 4 - پس از افتتاح و معرفی حساب جاری اعتبار توسط متقاضی و بررسی وضعیت اعتباری و احراز درآمد وی و صحت و اصالت اسناد و مدارک موضوع ماده (3)، مؤسسه اعتباری اقدام به انعقاد قرارداد اعطای اعتبار با متقاضی نموده و متناسب با وضعیت درآمدی، تضمین اخذ شده و سقف اعتبار وی، اعتبار مشخصی را در قالب تسهیلات به حساب جاری اعتبار وی واریز می نماید.
تبصره 1 - اعطای تسهیلات موضوع این دستورالعمل، حداکثر به میزان اعتبار تخصیص یافته و صرفاً از طریق حساب جاری اعتبار امکان پذیر می باشد.
تبصره 2 - چنانچه متقاضی سابقاً در همان موسســه اعتباری که درخواست استفاده از تسهیلات موضوع این دستورالعمل را ارائه نموده است، از تسهیلات خرد یا کارت اعتباری مطابق ضوابط مربوط استفاده نموده باشــد، مبلغ مجاز تسهیلات موضوع این دستورالعمل برابر با مابه التفاوت مانده بدهی تسهیلات خرد و یا کارت اعتباری اخذ شده قبل وی و سقف اعتبار موضوع این دستورالعمل می باشد.

ماده 5 - حساب جاری اعتبار از محدودیت های ناظر بر تعداد حساب های اشخاص حقیقی در موسسات اعتباری در ضوابط ابلاغی بانک مرکزی موضوع «دستورالعمل ناظر بر الزامات افتتاح و نگهداری حساب های سپرده ریالی اشخاص حقیقی در مؤسسات اعتباری » مستثنی می باشد.
تبصره - معرفی حساب جاری (قبلی) بدون دسته چک توسط متقاضی (غیر از حساب درآمدی) به منظور استفاده از تسهیلات موضوع این دستورالعمل امکان پذیر می باشــد. در این صورت موسســه اعتباری باید امکان استفاده از کارت بانکی متصل به حساب مزبور جهت انجام تراکنش های مالی نظیر خرید، برداشت یا انتقال وجه را تا پایان قرارداد اعطای اعتبار و تسویه تسهیلات ممنوع نماید.

ماده 6 - تسهیلات اعطایی در چارچوب شـرایط مقرر در این دستورالعمل، برای تأمین نیازهای مالی کوتاه مدت (حداکثرسه ساله) متقاضی در قالب عقد «مرابحه» توسط مؤسسه اعتباری قابل پرداخت بوده و متناسب با ایفای تعهدات توســط مشتری و وضعیت اعتباری وی، به میزان مابه التفاوت اعتبار تخصیص یافته و میزان مطالبات موسسه اعتباری از مشتری به دفعات قابل استفاده و تکرار است.

ماده 7 - به منظور مدیریت ریسک اعتباری و رعایت الزامات اعتبارسنجی، مؤسســه اعتباری مجاز است، نسبت به اخذ یکی از وثایق و تضامین مورد اشاره در «دستورالعمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد» از متقاضی با رعایت فرآیندهای اجرایی سامانه جامع وثایق اقدام نماید.

ماده 8 - مؤسسه اعتباری مکلف است ضمن رعایت شرایط و الزامات افتتاح حساب جاری و ضوابط مبارزه با پولشویی مطابق مقررات ابلاغی مربوط، قبل از انعقاد قرارداد و اعطای اعتبار به متقاضی، وضعیت بدهی غیر جاری و چک برگشتی وی را از بانک مرکزی استعلام نماید. اعطای تسهیلات به اشخاص دارای بدهی غیرجاری و چک برگشتی رفع سوم اثر نشده نزد شبکه بانکی کشور و همچنین اعطای تسهیلات بدون اخذ شناسه یکتای صادر شده از سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات «سمات» ممنوع است.

ماده 9 - اعتبار تخصیص یافته به مشتری صرفاً جهت خرید کالا از تولیدکنندگان داخلی (پذیرندگان تولیدی) که فهرست آنها توسط موسسه اعتباری مشخص می شود، از طریق کارت اعتباری متصل به حساب جاری مشتری قابل استفاده است.
تبصره 1 - موسسه اعتباری فهرست پذیرندگان تولیدی که با آنها قرارداد تنظیم کرده است را به اطلاع مشتری می رساند.
تبصره 2 - چنانچه موسسه اعتباری در فرآیند تخصیص اعتبار میان مشتری و پذیرندگان از ابزارهای تامین مالی زنجیره ای از جمله اوراق گام استفاده کند، میزان اعتبار اختصاص یافته از سقف کنترل مقداری ترازنامه معاف است.

ماده 10- پس از تخصیص اعتبار و تحقق و ثبت تسهیلات در دفاتر مؤسســه اعتباری، اقساط آن که در تناسب یا وضعیت درآمدی مشتری و میزان اعتبار دریافتی، در قرارداد اعطای اعتبار و در چارچوب ضوابط و مقررات ابلاغی بانک مرکزی تعیین می گردد، از محل حساب درآمدی معرفی شــده توســط مشتری در مواعد زمانی معین (مورد توافق) به صورت خودکار توسط موسسه اعتباری برداشت و به حساب بازپرداخت تسهیلات منظور خواهد شد.

ماده 11- در صورت انسداد حساب درآمدی مشتری یا قطع شدن یارانه وی، اخراج، فوت یا سایر مواردی که منجر به از دست دادن درآمد منظم، مستمری یا یارانه می گردد، موسسه اعتباری با پیش بینی این موضوع در قرارداد اعطای اعتبار، از سایر حساب های وی با اولویت حساب های مشتری در همان موسسه اعتباری، مطابق ضوابط ابلاغی مربوط اقدام به برداشت مطالبات خود نموده و یا در چهارچوب مقررات ابلاغی مربوط از محل تفصیلی مشتری مطالبات خود را وصول می نماید.
تبصره - موسسه اعتباری موظف است در قرارداد اعطای اعتبار، نسبت به اخذ رضایت از مشتری در برداشت خودکار اقساط از حساب درآمدی وی اقدام نماید.

ماده 12- در موارد خرید کالا و خدمات موضوع قرارداد توسط متقاضی، موسسه اعتباری مکلف است از طرق مقتضی از جمله رصد تراکنش ها، اخذ اسناد و مدارک خرید و فاکتورهای مربوط (در صورت امکان) و ... بر مصرف صحیح تسهیلات موضوع این دستورالعمل (در راستای رفع نیاز خانوار) نظارت به عمل آورد.

ماده 13- استفاده از سازوکار اعتبار در حساب جاری موضوع این دستورالعمل برای سایر اشخاص حقیقی فاقد شرایط ممنوع بوده و تسهیلات اعتبار در حساب جاری برای اشخاص حقوقی اعم از واحدهای تولیدی، کشاورزی و خدماتی نیز تابع ضوابط ابلاغی مربوط از جمله دستورالعمل اجرایی ماده 21 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور می باشد.

ماده 14 - اتخاذ تصمیم در خصوص نوع وثیقه یا تضمین موضوع ماده 7 این دستورالعمل، نحوه و کیفیت ارزش گذاری، ارزیابی درجه نقدشوندگی و سایر موارد اجرایی و عملیاتی مرتبط با آن در چارچوب قوانین موضوعه عنداللزوم از طریق انعقاد قرارداد یا تفاهم نامه با سازمان واریزکننده حقوق متقاضی، سازمان هدفمندی یارانه ها یا سازمان بورس و اوراق بهادار (در مواد توثیق سهام عدالت)، در حیطه مسئولیت و صلاحیت های مؤسسات اعتباری می باشد.

ماده 15 - در صورت احراز مصرف تسهیلات در غیر محل آن، صوری یا جعلی بودن اسناد و مدارک ابزاری، عدم رعایت ضوابط و مقررات ناظر بر افتتاح حساب جاری و محدودیت های مربوط به آن و عدم بازپرداخت به موقع اقساط تسهیلات دریافتی، موسسه اعتباری مطابق ضمانت اجراهای مقرر در ضوابط ابلاغی مربوط اقدام خواهد نمود.

ماده 16 -  در صورت عدم امکان وصول به موقع اقساط تسهیلات به دلایل مختلف از جمله موارد مقرر در ماده 12، مشتری موظف به پرداخت وجه التزام تأخیر تأدیه (در چهارچوب مصوبات ابلاغی بانک مرکزی) خواهد بود. کلیه هزینه های دادرسی، اجرایی و حقوقی ناشی از عدم پرداخت اقساط، مطابق تصمیم مرجع قضایی بر عهده مشتری است.

ماده 17 - سایر سازوکارهای اجرایی قرارداد اعطای اعتبار از جمله مندرجات قرارداد، صورتحساب، محاسبه نرخ سود و وجه التزام، کارمزد و ... که در این دستورالعمل قید نشده است، حسب مورد تابع مفاد «دستورالعمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد»، «دستورالعمل اجرایی کارت اعتباری»، «دستورالعمل اجرایی عقد مرابحه» و «مفاد فرم یکنواخت عقد مرابحه» و سایر ضوابط و مقررات مربوط ابلاغی بانک مرکزی می باشد.

ماده 18 - مؤسسه اعتباری، در صورت تخلف از مفاد این آیین نامه دستورالعمل مشمول مجازات های انتظامی مقرر در قانون بانک مرکزی و یا مجازات های مندرج در سایر قوانین و مقررات مربوط می گردد.

دستورالعمل بند (ث) ماده 10 قانون برنامه هفتم پیشرفت در قالب 18 ماده و 8 تبصره در چهلمین جلسه مورخ 1404/07/01 هیأت عالی به تصویب رسید و از تاریخ ابلاغ لازم الاجرا می باشد.

*************
خلاصه تحلیلی توسط ایرانکدیفای:
 هدف کلی:
این دستورالعمل با هدف تسهیل دسترسی سرپرستان خانوار به اعتبار خرد بانکی برای تأمین نیازهای کوتاه مدت، بر اساس درآمد منظم و قابل اتکا (مانند حقوق، بازنشستگی یا یارانه) و با مکانیزمی ساده و کنترل شده تدوین شده است.

 نکات کلیدی و کاربردی:

1.  مشتریان هدف (متقاضیان):
 *   سرپرستان خانوار که دارای یکی از شرایط زیر باشند:
 *  حقوق بگیر، مزدبگیر یا بازنشسته.
 *  دریافت کننده یارانه.
 *  صاحب کسب وکار خرد یا دارای درآمد منظم به تأیید بانک. (ماده ۱)

2.  ماهیت تسهیلات: یک حساب جاری اعتباری:
    *   این وام در قالب افتتاح یک "حساب قرض الحسنه جاری" ویژه به نام متقاضی پرداخت می شود.
    *   این حساب فاقد دسته چک است و وجه آن فقط از طریق یک کارت اعتباری متصل به همین حساب قابل خرج کردن است. (ماده ۱ و ۴)

3.  شرایط و فرآیند دریافت:
    *   متقاضی فقط به بانکی می تواند مراجعه کند که حساب درآمدی اصلی او (حساب حقوق/یارانه) در آنجا است. (تبصره ۱ ماده ۲)
    *   بانک موظف است صحت درآمد منظم متقاضی را احراز و اعتبارسنجی کند.
    *   استعلام بدهی غیرجاری و چک برگشتی از بانک مرکزی الزامی است. افراد دارای بدهی غیرجاری یا چک برگشتی فاقد اثر، مشمول این تسهیلات نمی شوند. (ماده ۸)

4.  محدودیت مصرف: فقط برای خرید از تولیدکنندگان داخلی:
    *   وجه این حساب فقط برای خرید از فروشگاه ها و تولیدکنندگان داخلی (پذیرندگان تولیدی) که بانک با آن ها قرارداد دارد، قابل استفاده است. بانک موظف است فهرست این فروشندگان را به مشتری اعلام کند. (ماده ۹)
    *   بانک بر مصرف صحیح تسهیلات از طریق رصد تراکنش ها نظارت خواهد کرد. (ماده ۱۲)

5.  بازپرداخت: کسر خودکار از منبع درآمد:
    *   اقساط این وام به صورت خودکار و در مواعد مشخص از "حساب درآمدی" مشتری (همان حساب حقوق/یارانه) برداشت می شود. (ماده ۱۰ و ۱۱)
    *   این مکانیزم، ریسک عدم بازپرداخت را برای بانک به شدت کاهش می دهد.

6.  سقف اعتبار و وثیقه:
    *   سقف اعتبار باید بالاتر از سقف تعیین شده برای تسهیلات خرد عادی باشد. (تبصره ۲ ماده ۲)
    *   بانک می تواند مطابق دستورالعمل تسهیلات خرد، اخذ وثیقه (مانند چک سفته، ظهرنویسی) را در نظر بگیرد. (ماده ۷)

7.  مدت و نوع عقد:
  *   این تسهیلات برای نیازهای کوتاه مدت (حداکثر ۳ سال) و در قالب عقد مرابحه (فروش اقساطی) پرداخت می شود. (ماده ۶)
  *   این یک خط اعتبار revolving (مصرف شونده و تجدیدشونده) است. به این معنا که با بازپرداخت هر قسط، همان میزان به اعتبار مشتری برمی گردد و می تواند مجدداً استفاده کند. (ماده ۶)

8.  ضمانت اجرا:
  *   در صورت تخلف در مصرف یا عدم بازپرداخت به موقع، بانک مطابق قوانین با مشتری برخورد خواهد کرد و مشتری ملزم به پرداخت وجه التزام خواهد بود. (مواد ۱۵ و ۱۶)

 جمع بندی:
این دستورالعمل یک ابزار مالی هوشمند و کم ریسک را معرفی می کند که ویژگی های بارز آن عبارتند از:
*   هدفمندی: تنها برای قشر دارای درآمد مستمر.
*   کم ریسک بودن برای بانک: به دلیل کسر خودکار اقساط از منبع درآمد.
*   کنترل مصرف: محدود کردن استفاده از وجه به خرید کالای داخلی از مسیرهای مشخص.
*   سهولت دسترسی: ارائه از طریق بانک محل دریافت حقوق/یارانه.
*   انعطاف پذیری: امکان استفاده مجدد از اعتبار پس از بازپرداخت.

این طرح در صورت اجرای صحیح، می تواند هم تأمین مالی خرد خانوارها را تسهیل کند و هم با هدایت نقدینگی به سمت تولیدکنندگان داخلی، به چرخه اقتصاد کشور کمک نماید.