دستورالعمل تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری مصوب 1404/07/06

دستورالعمل تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری مستند به ماده 67 آیین نامه ماده 14 الحاقی قانون مبارزه با پولشویی مشتمل بر 12 ماده مصوب 1404/07/06 بانک مرکزی

شناسنامه دستورالعمل تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری:

شماره روزنامه رسمی: 
تاریخ روزنامه رسمی: 
شماره ابلاغ: 04/161768
تاریخ ابلاغ: 1404/07/06
مرجع تصویب: بانک مرکزی
تاریخ تصویب: 1404/07/06 

بیشتر بخوانید:
+ مقررات مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم
+ مقررات بانکی مبارزه با پولشوئی
+ موضوعات بانکی در آراء وحدت رویه قضایی
+ موضوعات پولی و بانکی در آراء دیوان عدالت اداری
+ حساب بانکی در نظریات مشورتی
+ جرم پولشویی در نظریات مشورتی

مقررات مرجع:

ماده 67 آیین نامه ماده 14 الحاقی قانون مبارزه با پولشویی : اشخاص مشمول مکلفند بـه منظور پایش مستمر ارباب رجوع در فرایند شناسایی معمول و نیز ارزیابی خطرپذیری (ریسک) برقراری تعاملات کاری با آن ها، نسبت بـه تعیین سطح فعالیت ارباب رجوع مطابق این آیین نامه و سایر الزامات تعیین شده توسط مرکز با همکاری دستگاه های متولی نظارت اقدام کنند.

متن دستورالعمل تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری:

با سلام؛
احتراماً، همان گونه که استحضار دارند، به موجب ماده (67) آیین نامه اجرایی ماده (14) الحاقی قانون مبارزه با پولشویی مصوب جلسه مورخ 1398/07/21 هیأت محترم وزیران، مؤسسات اعتباری مکلفند به منظور پایش مستمر ارباب رجوع در فرایند شناسایی معمول و نیز ارزیابی ریسک برقراری تعاملات کاری با آن ها، نسبت به تعیین سطح فعالیت ارباب رجوع مطابق آیین نامه مذکور و سایر الزامات تعیین شده توسط مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی با همکاری بانک مرکزی اقدام نمایند. بر این مبنا، مرکز یادشده مقرراتی با عنوان «دستورالعمل اجرایی تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری» تدوین و برای ابلاغ به شبکه بانکی، طی نامه شماره 1409‏‏/01‏‏/65‏‏/04 مورخ 1404/06/29 به این بانک ارسال داشته است. از این رو، ضمن ایفاد یک نسخه از دستورالعمل یادشده، خواهشمند است دستور فرمایند تمهیدات و اقدامات مقتضی برای اجرای دقیق آن، معمول شده و مراتب به قید تسریع و با لحاظ مفاد بخشنامه شماره 149153‏‏/96 مورخ 1396/05/16 به تمامی واحدهای ذیربط آن مؤسسه اعتباری ابلاغ شود و بر حسن اجرای آن نیز نظارت دقیق به عمل آید.

رئیس مرکز تنظیم گری
اداره نظارت بر مبارزه با پولشویی بانکی

دستورالعمل الزامات اجرایی تعیین سطح فعالیت مشتریان مؤسسات اعتباری»

ماده 1 ـ در این دستورالعمل، اصطلاحات و عبارات به کار رفته به شرح زیر تعریف می شوند:
بند 1 ـ 1 ـ بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران؛
بند 2 ـ 1 ـ مرکز: مرکز اطلاعات مالی وزارت امور اقتصادی و دارایی؛
بند 3 ـ 1 ـ مؤسسه اعتباری: اشخاص حقوقی که با مجوز بانک مرکزی یا به موجب قانون، تحت عنوان «بانک» یا «مؤسسه اعتباری غیربانکی» به انجام عملیات بانکی مبادرت می نمایند؛
بند 4 ـ 1 ـ حساب سپرده بانکی: حساب سپرده قرض الحسنه ریالی (پس انداز/جاری) و حساب سپرده سرمایه گذاری کوتاه مدت عادی ریالی؛
بند 5 ـ 1 ـ مشتری: شخص حقیقی یا حقوقی که در مؤسسه اعتباری دارای حساب سپرده بانکی می باشد؛
بند 6 ـ ۱ ـ شخص حقیقی مزدبگیر: به شخص حقیقی اطلاق می شود که در قالب کارمند/کارگر نزد یک شخص حقوقی یا واحد صنفی/کارگاهی، اشتغال به کار دارد و به ازای کار مشخص، دستمزد دریافت می نماید.
بند 7 ـ 1 ـ شخص حقیقی صاحب کسب و کار: به شخص حقیقی اطلاق می شود که به صورت خویش فرما و مستقل نظیر اشخاص دارای مجوزهای صنفی اشتغال به کار دارد. به عبارت دیگر تمامی اشخاص شاغل که از مصادیق شخص حقیقی مزدبگیر نباشند.
بند 8 ـ 1 ـ شخص حقیقی فاقد شغل: به شخص حقیقی اطلاق می شود که اشتغال به کار ندارد و در شمول شخص حقیقی مزدبگیر و شخص حقیقی صاحب کسب و کار قرار نمی گیرد.
بند 9 ـ 1 ـ شخص حقوقی غیرفعال: شخص حقوقی که به موجب تبصره (۴) ماده (۱۸۶) قانون مالیات های مستقیم مصوب سال 1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی، حداقل به مدت پنج (۵) سال فاقد فعالیت اقتصادی بوده و از طریق پایگاه اطلاعات هویتی اشخاص حقوقی ایرانی با وضعیت شناسه ملی «معتبر» و وضعیت شخص حقوقی «غیرفعال مالیاتی» به مؤسسات اعتباری معرفی می شود.
بند 10 ـ 1 ـ شخص حقوقی فعال: شخص حقوقی که دارای فعالیت اقتصادی می باشد و از طریق پایگاه اطلاعات هویتی اشخاص حقوقی ایرانی با وضعیت شناسه ملی «معتبر» و با وضعیت های شخص حقوقی «عادی»، « منحل یا در حال تصفیه» و «ورشکسته» به مؤسسه اعتباری معرفی می شود.
بند 11 ـ 1 ـ سطح فعالیت مورد انتظار: پیش بینی مجموع حداکثر گردش بدهکار و بستانکار تمامی حساب های سپرده بانکی مشتری نزد هر مؤسسه اعتباری در مقاطع زمانی یک ساله که انتظار می رود از ابتدا تا انتهای هر سال شمسی، محقق گردد.
بند 12 ـ 1 ـ مغایرت رفتار مالی: فزونی مجموع گردش بدهکار و بستانکار تمامی حساب های سپرده بانکی مشتری نزد مؤسسه اعتباری از سطح فعالیت مورد انتظار وی قبل از سررسید یک ساله. تراکنش های بستانکار ناشی از واریز سود حساب های سپرده سرمایه گذاری مدت دار، واریز و برداشت ناشی از اشتباه واریزی وجوه توسط مؤسسه اعتباری، نقل و انتقال الکترونیکی بین حساب های سپرده بانکی شخص نزد همان مؤسسه اعتباری یا سایر مؤسسات اعتباری و تسهیلات دریافتی از همان مؤسسه اعتباری در شمول محاسبات مربوط به مغایرت رفتار مالی قرار نمی گیرند.
بند ۱3 ـ ۱ ـ دستورالعمل شفاف سازی تراکنش های بانکی: دستورالعمل شفاف سازی تراکنش های بانکی اشخاص مصوب یکهزار و دویست و هشتاد و نهمین جلسه مورخ 29/11/1398 شورای پول و اعتبار با اصلاحات و الحاقات بعدی؛

الف ـ تعیین سطح فعالیت مورد انتظار مشتری

ماده 2 ـ مؤسسه اعتباری مکلف است نسبت به تعیین سطح فعالیت موردانتظار مشتری مبتنی بر اطلاعات به شرح ذیل اقدام نماید.

1 ـ 2 ـ شخص حقیقی مزدبگیر: پیش بینی میزان درآمد شغلی سالانه، پیش بینی از مجموع مبالغ سالانه واریزی و برداشتی از حساب های سپرده و اطلاعات سایر منابع درآمدی غیرشغلی مستمر نظیر سود سپرده های بانکی، اجاره املاک؛
۲ ـ ۲ ـ شخص حقیقی صاحب کسب و کار و شخص حقوقی فعال: پیش بینی منابع درآمدی مانند پیش بینی از میزان فروش، هزینه و درآمد، اطلاعات سایر منابع درآمدی غیرشغلی مستمر نظیر سود سپرده های بانکی، اجاره املاک، پیش بینی از مجموع مبالغ سالانه واریزی و برداشتی از حساب های سپرده با تکیه بر اسناد و مدارک معتبر نظیر آخرین اظهارنامه مالیاتی و یا صورت های مالی قابل استعلام از مراجع ذی صلاح؛

تبصره ۱ ـ در رابطه با شخص حقوقی فعال و اشخاص حقیقی صاحب کسب و کار و شخص حقیقی مزدبگیر، مؤسسه اعتباری موظف است روش یا دستور محاسباتی (فرمول) تعیین سطح فعالیت مورد انتظار خود را ظرف مدت سه ماه پس از ابلاغ سند راهنمای موضوع ماده (11) برای اخذ تأیید به بانک مرکزی اعلام کند. پس از انجام بررسی های لازم، بانک مرکزی روش یا دستور محاسباتی تعیین سطح فعالیت مورد انتظار را به صورت یکپارچه به شبکه بانکی ابلاغ می نماید.
تبصره ۲ ـ در مورد اشخاص حقیقی صاحب کسب و کار مؤسسه اعتباری مکلف است سطح فعالیت مورد انتظار تجاری برای تمامی حساب های سپرده تجاری مشتری و نیز سطح فعالیت مورد انتظار غیرتجاری برای تمامی حساب های سپرده غیرتجاری وی را به صورت جداگانه تعیین کند.
تبصره 3 ـ حد مجاز سطح فعالیت مورد انتظار برای شخص حقیقی فاقد شغل، شخص حقیقی مزدبگیر یا شخص حقوقی غیرفعال به شرح جدول زیر است:
نوع شخص / حداکثر سطح فعالیت مورد انتظار
حقیقی مزدبگیر / 200 میلیارد ریال
حقیقی فاقد شغل / 50 میلیارد ریال
حقوقی غیرفعال / 5 میلیارد ریال
تبصره 4 ـ در مواردی که مشتری نسبت به سطح فعالیت مورد انتظار تعیین شده توسط مؤسسه اعتباری برای وی، اعتراض داشته باشد و یا به دلیل تغییر یا توسعه فعالیت اقتصادی، وجود درآمدهای غیرشغلی مستمر مانند دریافت اجاره از املاک، سود دریافتی از سپرد ه های بانکی و ...، خواستار ارتقای سطح فعالیت مورد انتظار باشد؛ واحد مبارزه با پولشویی مؤسسه اعتباری در هر مورد باید پس از بررسی صحت و اصالت اسناد مثبته دالّ بر وجود درآمدهای مستمر در همان سال شمسی و به نام شخص مزبور، نسبت به بروز رسانی سطح فعالیت مورد انتظار مشتری اقدام نماید. رعایت حدود مجاز جدول موضوع تبصره (۳)، در فرایند به روزرسانی سطح فعالیت مورد انتظار لازم الاجرا می باشد.
تبصره ۵ ـ در صورتی که مشتری حقیقی از ارائه اطلاعات اقتصادی موضوع این ماده، استنکاف نماید و یا به دلایلی نظیر نبود مستندات قابل اتکا، امکان احراز شغل برای وی وجود نداشته باشد، حد مجاز سطح فعالیت مورد انتظار برای وی 50 میلیارد ریال می باشد.
تبصره ۶ ـ در صورتی که مشتری حقوقی فعال از ارائه اطلاعات اقتصادی موضوع این ماده، استنکاف نماید و یا به دلایلی نظیر نبود مستندات قابل اتکا، امکان احراز اطلاعات درآمدی وجود نداشته باشد، حد مجاز سطح فعالیت مورد انتظار برای وی 100 میلیارد ریال می باشد.
تبصره ۷ ـ مؤسسه اعتباری مکلف است، سازوکارهای لازم را به گونه ای تمهید نماید، که تعیین سطح فعالیت مورد انتظار بالای ۱۰۰ میلیارد ریال برای مشتری صرفاً توسط واحد مبارزه با پولشویی انجام گیرد. برای مبالغ کمتر از آستانه یادشده، تعیین سطح فعالیت مورد انتظار توسط شعب بانکی بلامانع می باشد.
تبصره 8 ـ حد مجاز برداشت از حساب های سپرده بانکی اشخاص محجور در چارچوب ضوابط مذکور در دستورالعمل اجرایی تعیین حدود ارائه خدمات بانکی به اشخاص محجور در مؤسسات اعتباری تعیین می گردد و ضوابط این دستورالعمل در مورد آن ها تسری ندارد.

ماده ۳ ـ پس از ایجاد زیرساخت های لازم در سامانه نهاب بانک مرکزی، سطح فعالیت مورد انتظار مشتری صرفاً در صورتی قابل استناد و بهره برداری است که از طریق وب سرویس اخذ شناسه شهاب، به تأیید آن بانک برسد. مؤسسه اعتباری پس از اخذ تأییدیه سطح فعالیت مورد انتظار مشتری خود از بانک مرکزی، در هر مرتبه ارتقاء آن نیز باید مراتب را به تأیید بانک مرکزی برساند.
تبصره ـ در مواردی که سطح فعالیت مورد انتظار مشتری به تأیید بانک مرکزی نرسد، مؤسسه اعتباری می تواند به صورت موردی مستندات لازم مؤید سطح فعالیت مورد انتظار را به صورت کتبی برای بانک مرکزی ارسال نماید.

ب ـ پایش و بررسی مغایرت رفتار مالی مشتری

ماده 4 ـ مؤسسه اعتباری مکلف است سامانه های خود را به نحوی طراحی نماید که مغایرت رفتار مالی به صورت خودکار محاسبه و اعلام گردد.
تبصره ـ در رابطه با اشخاص حقیقی صاحب کسب و کار مؤسسه اعتباری مکلف است سامانه های خود را به نحوی طراحی کند که امکان رصد و پایش مغایرت رفتار مالی مشتری به صورت جداگانه برای سطح فعالیت مورد انتظار تجاری و غیرتجاری فراهم باشد.

ماده 5 ـ در صورت بروز مغایرت رفتار مالی، مؤسسه اعتباری مکلف است پس از دریافت اعلامیه سامانه ای، از شخص مزبور به طرق مقتضی نظیر تماس تلفنی، ارسال پیامک و مکاتبه با مشتری دعوت نماید تا طی مهلت زمانی یک هفته برای ارائه توضیحات به مؤسسه اعتباری مراجعه کند. در صورت عدم مراجعه مشتری در مهلت زمانی مقرر، مؤسسه اعتباری مکلف است تمامی ابزارهای پرداخت غیرحضوری مشتری به جز کارت پرداخت اعم از همراه بانک، اینترنت بانک و موارد مشابه را غیرفعال نماید و آستانه مجاز برداشت از کارت پرداخت مشتری اعم از خرید و انتقال وجه، به مبلغ روزانه 100 میلیون ریال کاهش یابد.
تبصره ۱ ـ پس از انجام بررسی های لازم، واحد مبارزه با پولشویی می تواند تراکنش (تراکنش هایی) که مشمول دستورالعمل شفاف سازی تراکنش های بانکی هستند و علت یا بابت (انگیزه) آن پیش از انجام تراکنش در چارچوب مقررات مربوطه نزد مؤسسه اعتباری احراز شده باشد را از محاسبات سامانه ای مرتبط با مغایرت رفتار مالی خارج نماید. در صورتی که بروز مغایرت رفتار مالی ناشی از تراکنش های مذکور باشد، انجام اقداماتی از قبیل اعمال محدودیت خدمات بانکی و دعوت از مشتری به منظور مراجعه به مؤسسه اعتباری بلاموضوع می باشد.
تبصره ۲ ـ در صورتی که مغایرت رفتار مالی در ارتباط با حساب های سپرده تجاری مشتری رخ دهد، ضوابط موضوع این ماده پس از ابلاغ بخشنامه بانک مرکزی در این خصوص، لازم الاجرا خواهد بود.
تبصره 3 ـ چنانچه مشتری دارای مغایرت رفتار مالی پس از گذشت سه ماه از ارسال دعوتنامه، به مؤسسه اعتباری مراجعه نکند و یا پس از مراجعه درخواست قطع تعامل کاری و بستن حساب سپرده بانکی خود را بدون ارائه توضیحات و مستندات ارائه نماید، مؤسسه اعتباری مکلف است مراتب را در قالب گزارش معاملات مشکوک به مرکز ارسال کند.

ماده 6 ـ چنانچه مجموع گردش بدهکار و بستانکار از آستانه 10 برابر سطح فعالیت مورد انتظار عبور نماید، علاوه بر دعوت از شخص مزبور مطابق فرآیند مقرر در ماده (5)، مراتب باید بلافاصله در قالب گزارش معاملات مشکوک به مرکز اعلام گردد.

ماده 7 ـ مؤسسه اعتباری مکلف است، پس از مراجعه مشتری به درگاه های حضوری یا غیرحضوری مؤسسه اعتباری، «فرم مغایرت رفتار مالی» به شرح پیوست را در اختیار وی قرار دهد. مؤسسه اعتباری باید فرم تکمیل شده مذکور را بررسی نموده و علاوه بر فعال نمودن ابزارهای پرداخت غیرحضوری مشتری و رفع محدودیت کارت پرداخت وی، حسب مورد مطابق یکی از موارد ذیل اقدام نماید:
1 ـ 7 ـ چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی مشتری مورد تأیید واحد مبارزه با پولشویی مؤسسه اعتباری قرار گیرد و ناشی از تراکنش (تراکنش های) موضوع دستورالعمل شفاف سازی تراکنش های بانکی باشد ، مؤسسه اعتباری بدون نیاز به تغییر سطح فعالیت موردانتظار، مراتب را در سوابق معاملات مشتری ثبت می نماید. در این شرایط، تراکنش های مربوط از شمول محاسبات سامانه ای خارج می گردند و محاسبه مجموع گردش بدهکار و بستانکار حساب های سپره بانکی مشتری نزد مؤسسه اعتباری، با خارج کردن تراکنش های مزبور، مجدداً صورت می پذیرد.
2 ـ 7 ـ چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی مشتری، مورد تأیید واحد مبارزه با پولشویی مؤسسه اعتباری قرار گرفته و ناشی از تراکنش (تراکنش هایی) باشد که به دلیل تغییر وضعیت اقتصادی مشتری به وقوع پیوسته است، مؤسسه اعتباری باید نسبت به اخذ اطلاعات و مستندات کافی از مشتری اقدام و علاوه بر اصلاح سطح فعالیت موردانتظار، پرونده شناسایی وی را به روزرسانی نماید. در این شرایط، محاسبات سامانه ای بر مبنای سطح فعالیت موردانتظار جدید صورت می پذیرد.
3 ـ 7 ـ چنانچه دلایل و یا مستندات اعلام شده از سوی مشتری مورد تأیید واحد مبارزه با پولشویی مؤسسه اعتباری قرار نگیرد، مؤسسه اعتباری موظف است، مراتب را در قالب گزارش معاملات مشکوک به انضمام «فرم مغایرت رفتار مالی» و مستندات دریافتی از شخص مزبور، به مرکز ارسال نماید. دلایل و یا مستنداتی که نشان دهد تراکنش های حساب های سپرده بانکی مشتری مربوط به شخص دیگری است در شمول ضوابط این بند می باشد.

پ ـ سایر موارد

ماده 8 ـ مؤسسه اعتباری باید هم زمان با غیرفعال نمودن/ محدود نمودن ابزارهای پرداخت غیرحضوری مشتری مراتب را مطابق با رویه ابلاغی توسط بانک مرکزی، به آن بانک اعلام نماید. متعاقباً اقدامات ذیل به ترتیب انجام خواهد شد.
الف ـ در صورت عبور گردش بدهکار و بستانکار مشتری از حدود مجاز موضوع تبصره 3 ماده (۲)، بانک مرکزی نسبت به اعلام مغایرت رفتار مالی مشتری به تمامی مؤسسات اعتباری اقدام می نماید.
ب ـ مؤسسات اعتباری ابزارهای پرداخت غیرحضوری مشتری را در چارچوب ضوابط ماده (۵) غیرفعال/ محدود می نمایند.

ج ـ پس از مراجعه مشتری به مؤسسه اعتباری که از آن دعوتنامه اخذ نموده است و اجرای مفاد ماده (7)، مؤسسه اعتباری مذکور، مراتب را به بانک مرکزی اعلام می نماید.
د ـ بانک مرکزی مراتب فعال نمودن/ رفع محدودیت ابزار پرداخت غیرحضوری مشتری را به تمامی مؤسسات اعتباری اعلام می نماید.

ماده ۹ ـ مؤسسه اعتباری پس از تعیین سطح فعالیت موردانتظار مشتری، باید با استفاده از روش هایی نظیر ارسال پیامک یا درج در تارنمای خود، اطلاع رسانی لازم را در این خصوص انجام داده و تمهیدات مقتضی را برای دریافت اعتراض های احتمالی به سطح فعالیت موردانتظار تعیین شده در چارچوب تبصره (۴) ماده (2) این دستورالعمل فراهم نماید.

ماده 10 ـ مؤسسه اعتباری مکلف است کلیه اظهارات و مستندات ارائه شده توسط مشتری در فرآیندهای موضوع این دستورالعمل نظیر اطلاعات اقتصادی و مندرجات و مستندات مربوط به فرم مغایرت رفتار مالی را از طریق سامانه های حاکمیتی راستی آزمایی نماید. در موارد نبود سامانه های مربوط، تصویر اسناد و مدارک مرتبط اخذشده توسط صاحب امضای مجاز مستقر در مؤسسه اعتباری برابر اصل می گردد. نگهداری سوابق اطلاعات و مستندات در چارچوب قوانین و مقررات مربوطه ازجمله فرم اخذ اطلاعات اقتصادی، فرم مغایرت رفتار مالی و مستندات مربوطه لازم الاجرا می باشد.

ماده 11 ـ بانک مرکزی سند راهنمای نحوه اجرای این دستورالعمل را تدوین و به مؤسسات اعتباری ابلاغ می نماید. همچنین سند مذکور عنداللزوم در مقاطع زمانی یک ساله و متناسب با دریافت بازخوردها و بررسی آثار اجرای این دستورالعمل بروزرسانی خواهد شد.

ماده ۱۲ ـ دستورالعمل شفاف سازی تراکنش های بانکی، نافی ضوابط این دستورالعمل نیست و در صورت مغایرت رفتار مالی مشتری حتی با رعایت حدود تراکنشی ضوابط مذکور به صورت روزانه، الزامات این دستورالعمل لازم الاجرا می باشد.