دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1404/09/15
دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان مشتمل بر 17 ماده مصوب 1404/09/15 قوه قضائیه
شناسنامه دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان:
شماره روزنامه رسمی: 23513
تاریخ روزنامه رسمی: 1404/09/24
شماره ابلاغ: 51658
تاریخ ابلاغ: 1404/09/19
مرجع تصویب: قوه قضائیه
تاریخ تصویب: 1404/09/15
بیشتر بخوانید:
+ مقررات خانواده
+ حقوق خانواده در آراء وحدت رویه قضایی
+ اطفال و محجورین در نظریات مشورتی
مقررات مرجع:
+ ماده 4 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان 1399: دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان قوه قضائیه بـه منظور ایجاد زمینه های همکاری با سایر نهادها، تهیه گزارش های موردی یا ادواری، انجام مطالعات و تحقیقات آماری و اطلاعاتی، پایش و ارزشیابی فعالیت های دفاتر استانی و شهرستانی در خصوص اجرای این قانون در قوه قضائیه تشکیل می شود. واحدی از این دفتر در حوزه قضائی هر استان و تحت نظر رئیس کل آن حوزه تشکیل و مستقر می شود.
+ ماده 5 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان1399: با تشخیص رئیس قوه قضائیه، در حوزه های قضائی شهرستان و تحت نظر دادستان ساختار و تشکیلات مناسب جهت ایجاد زمینه های همکاری با سایر نهادها و اجرای وظایف زیر تشکیل می شود:
الف) مداخله فوری قضائی بـه منظور پیشگیری از بزه دیدگی اطفال و نوجوانان در معرض خطر شدید و قریب الوقوع و یا جلوگیری از ورود آسیب بیشتر بـه آنان؛
ب) ارائه مشاوره و معاضدت های حقوقی و تشکیل پرونده شخصیت برای اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه دیده؛
پ) ایجاد شرایط مناسب در خانواده برای اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه دیده و یا معرفی آنان بـه بهزیستی و یا سایر نهادهای مربوط؛
ت) تهیه و ارائه گزارش از وضعیت طفل و نوجوان موضوع این قانون و درخواست اتخاذ اقدامات حمایتی ـ قضائی از مراجع قضائی صالح؛
ث) نظارت بر حسن اجرای آراء و تصمیمات مرتبط با طفل و نوجوان و همچنین اجرای آراء و تصمیمات ارجاعی توسط مقام قضائی و پیگیری و پایش وضعیت وی پس از اجرای رای یا تصمیم و ارزشیابی اقدامات بـه عمل آمده؛
ج) تهیه گزارش های موردی یا ادواری و انجام مطالعات و تحقیقات آماری و اطلاعاتی مرتبط با طفل و نوجوان.
تبصره ـ در هر حوزه قضائی شهرستان مادام کـه تشکیلات موضوع این ماده ایجاد نشده است، وظایف مقرر، تحت نظارت دادستان و توسط دادیار آموزش دیده در حوزه اطفال و نوجوانان و در حوزه قضائی بخشها با نظارت رئیس حوزه قضائی انجام می شود.
متن دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان:
مقدمه: در اجرای راهکار شماره (90) سند تحول و تعالی قوه قضائیه دائر بر « تسریع در اجرای قانون حمایت از اطفال و نوجوانان با تقویت نظارت قضایی بر فرایند شناسایی، پذیرش، نگهداری، حمایت و توانمندسازی اطفال و نوجوانان در معرض خطر ...»؛ و نیز بر اساس مواد (4) و (5) قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399/02/23 و به منظور پیشگیری از آسیب و بزه دیدگی اطفال و نوجوانان و ارائه خدمات به این دسته از مراجعان به قوه قضاییه و ایجاد هماهنگی میان مراجع ذی صلاح و مقام های قضایی به ویژه دادستان ها و معاونت های اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری های کل سراسر کشور برای اقدام در این موارد، « دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان » به شرح زیر است.
فصل نخست ـ تعاریف و اختصارات
ماده 1 ـ تعاریف و اختصارات به کار رفته در این دستورالعمل، عبارت است از:
الف) معاونت/معاون اجتماعی: معاونت/معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه؛
ب) شورا: شورای راهبری دفاتر حمایت از کودکان؛
پ) شورای استانی: شورای استانی دفاتر حمایت از کودکان؛
ت) معاونت/معاون اجتماعی استان: معاونت/ معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان؛
ث) دفتر/دفاتر استان/شهرستان/بخش: دفتر استانی حمایت از اطفال و نوجوانان تحت نظر معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم در استان یا روسای حوزه های قضایی شهرستان یا بخش؛
ج) نماینده/نمایندگان دفتر: کارکنان حوزه قضایی شهرستان یا بخش که به نمایندگی از واحد استانی، در مجتمع های قضایی کلان شهرها یا حوزه قضایی بخش، وظایف موضوع این دستورالعمل را انجام می دهد؛
چ) دستگاه/دستگاه های اجرایی: دستگاه/دستگاه های موضوع ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386/07/08 با اصلاحات بعدی و ماده (29) قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1395/12/14 به استثنای واحدهای دادگستری کل استان؛
ح) اشخاص مشمول حمایت: اطفال و نوجوانان آسیب دیده یا در معرض آسیب روحی یا جسمی اعم از بزه دیده، شاهد یا مطلع، یا مرتکب فعل معارض قانون، خواهان یا خوانده و همچنین اطفال و نوجوانان تحت تکفل اشخاص زندانی.
فصل دوم ـ ساختار و تشکیلات
ماده 2 ـ به منظور سیاست گذاری، برنامه ریزی و راهبری امور مرتبط با دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان، « شورای راهبری دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان » از اعضای زیر تشکیل می شود:
الف ـ معاون اجتماعی (رئیس شورا)؛
ب ـ نماینده معاون اول قوه قضائیه؛
پ ـ نماینده دادستان کل کشور؛
ت ـ نماینده سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور؛
ج ـ نماینده وزیر دادگستری؛
چ ـ معاونت امور خانواده معاونت اجتماعی (دبیر شورا).
ماده 3 ـ رئیس شورا می تواند با توجه به موضوع جلسه، از دیگر مقام ها و مراجع قضایی از قبیل ستاد حقوق بشر و معاونت امور بین الملل قوه قضائیه ، دستگاه های اجرایی مرتبط و اشخاص حقیقی یا تشکل های مردم نهاد، بدون حق رأی، برای حضور در جلسه شورا دعوت به عمل آورد.
تبصره : جلسات شورا حداقل هر سه ماه یک نوبت تشکیل می شود. نصاب رسمیت جلسات، حضور حداقل دو سوم اعضاء و نصاب اعتبار تصمیمات آن، اکثریت آراء اعضای حاضر است.
ماده 4 ـ دبیر شورا ضمن ایجاد هماهنگی برای برگزاری جلسات، تهیه گزارش اقدامات و پیگیری اجرای مصوبات شورا را بر عهده دارد.
ماده 5 ـ به منظور اجرای وظایف موضوع این دستورالعمل در استان، « دفتر استانی حمایت از اطفال و نوجوانان» زیر نظر معاون اجتماعی استان فعالیت می کند. رئیس دفتر استان، از میان کارکنان دادگستری همان استان و ترجیحاً از بین قضات، با پیشنهاد رئیس کل و تایید معاون اجتماعی، تعیین و ابلاغ وی توسط رئیس کل دادگستری استان صادر می شود.
ماده 6 ـ در حوزه قضایی شهرستان و بخش ، دفتر شهرستان زیر نظر دفتر استان تشکیل و احد از قضات آن حوزه قضایی، به پیشنهاد رئیس دادگستری شهرستان و تایید رئیس کل دادگستری استان، به عنوان رئیس دفتر شهرستان تعیین و با صدور ابلاغ از سوی رئیس دادگستری شهرستان منصوب می شود.
تبصره : راهبری امور و برقراری ارتباط با دستگاه های اجرایی در راستای تکالیف دفتر، توسط دفتر استان به عمل می آید.
ماده 7 ـ در راستای انجام وظایف دفتر استان و مدیریت دفاتر شهرستان و بخش و یا نمایندگان دفتر در حوزه های قضایی استان، « شورای استانی دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان »، با ترکیب زیر تشکیل می شود:
الف ـ رئیس کل دادگستری استان (رئیس شورای استان)؛
ب ـ دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان؛
پ ـ مدیرکل زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی استان؛
ت ـ سرپرست مجتمع قضایی خانواده استان؛
ث ـ رئیس دفتر استانی؛
ج ـ معاون اجتماعی استان (دبیر شورا).
تبصره 1: دبیر شورای استانی وظایف مقرر در ماده (4) این دستورالعمل را در استان بر عهده دارد.
تبصره 2: مصوبات شورای استانی باید در راستای تحقق سیاست ها و در اجرای برنامه های مصوب در شورا باشد.
ماده 8 ـ رئیس شورای استانی می تواند باتوجه به موضوع جلسه، از دیگر مقام های قضایی، مسئولان دستگاه های اجرایی یا اشخاص حقیقی تشکل های مردم نهاد مرتبط بدون حق رأی، برای حضور در جلسه شورا دعوت به عمل آورد.
ماده 9 ـ جلسات شورای استانی حداقل یک نوبت در ماه برگزار می شود. تشکیل جلسه فوق العاده به تشخیص رئیس کل دادگستری استان بلامانع است. نصاب رسمیت جلسات، حضور حداقل نیمی از اعضاء و نصاب اعتبار تصمیمات آن، اکثریت آراء اعضای حاضر است.
فصل سوم ـ وظایف و اختیارات
ماده 10 ـ وظایف معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم در زمینه حمایت از حقوق اطفال و نوجوانان عبارت است از:
الف ـ تقسیم کار ملی و هماهنگی و ایجاد زمینه همکاری بخش های درون قوه قضائیه با کلیه نهادهای دولتی و غیر دولتی در زمینه حمایت از حقوق اطفال، همکاری با معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی و پژوهشگاه قوه قضائیه جهت ارتقاء مهارت و دانش کارکنان اداری دفاتر و ارائه پیشنهادهای لازم جهت پیشرفت امور.
ب ـ پایش و ارزشیابی فعالیت دفاتر استانی و شهرستانی
پ ـ تهیه گزارش های شش ماهه از نحوه اجرای مصوبات شورا در استان ها و تشریح خلاء ها و نیازمندی ها برای ارائه به شورا؛
ت ـ پیگیری ارتقاء سامانه جامع دفاتر استانی، شهرستانی و بخش و ایجاد دسترسی برخط دفاتر و مراجع قضایی مربوط به مشاوران محاکم اطفال، مراکز مشاوره خانواده، واحدهای مددکاری و واحد تشکیل پرونده شخصیت با رعایت آیین نامه اجرایی نحوه و میزان دسترسی به اطلاعات مرکز ملی داده های قوه قضائیه مصوب 1398/11/20 رئیس قوه قضائیه؛ و زمینه سازی برای بهره برداری از سامانه با تعریف سطح دسترسی متفاوت برای هر یک از موارد پیش گفته ظرف یک سال، از طریق مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه؛
ماده 11 ـ وظایف دفتر استان عبارت است از:
الف ـ ارائه خدمات معاضدتی قضایی و حقوقی، به اشخاص مشمول حمایت با استفاده از کلیه ظرفیت های قانونی؛
ب ـ توسعه کمّی و کیفی ظرفیت دفاتر استان و شهرستان و بخش به منظور گسترش خدمات حقوقی قضایی در مراجع قضایی به اشخاص مشمول؛
پ ـ پیگیری و بررسی آراء صادره از مراجع قضایی استان به ویژه از حیث به کارگیری نهادهای ارفاقی برای اطفال و نوجوانان و با هدف توسعه و ترویج نهادهای مزبور، از طریق تشویق قضات و کارکنان اداری فعال در این زمینه؛
ت ـ برگزاری کارگاه های آموزشی با موضوع حقوق اطفال و نوجوانان برای مسؤولان نهادهای مرتبط، با هدف تقویت جنبه تخصصی تصمیمات و اقدام های آنان با رعایت ضوابط مربوط؛
ث ـ همکاری مؤثر و مستمر با دادگاه های اطفال و نوجوانان، دادگاه های خانواده، مراکز مشاوره خانواده قوه قضائیه، مراکز موضوع تبصره ماده (41) قانون حمایت خانواده مصوب 1391/12/16 و دیگر مراجع مرتبط، به منظور دریافت آمار و اخذ یا ارائه پیشنهادها با هدف ارتقاء کیفیت رسیدگی قضایی؛
ج ـ همکاری مؤثر و مستمر با دیگر دستگاه های اجرایی مسئول و تشکل های مردم نهادِ مرتبط با حوزه اطفال و نوجوانان؛
چ ـ بازدید ماهانه از کانون اصلاح و تربیت و ایجاد بانک اطلاعاتی مرتبط، به منظور ارائه گزارش به مسؤولان ذی ربط و انجام پیگیری های لازم؛
ح ـ بازدید مستمر از دفاتر شهرستان و بخش جهت پایش و ارزیابی روند اجرای برنامه های شورای اجتماعی، نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان (نماد)، سازمان تعلیم و تربیت استانی و مانند آن؛
خ ـ تهیه گزارش های دوره ای مشتمل بر وضعیت موجود، اقدامات صورت گرفته و پیشنهادهای لازم، برای ارائه به معاونت امور خانواده؛
د ـ تدوین و تصویب برنامه های عملیاتی لازم در شورای استان، و ابلاغ به دفاتر و نمایندگان دفاتر و نظارت و پیگیری نحوه اجرای برنامه ها.
تبصره ـ دفاتر استانی و شهرستانی در ارتباط با واحدهای مددکاری مجتمع های قضایی اطفال و نوجوانان یا خانواده، صرفاً به عنوان ناظر و پیگیری کننده اقدام می کنند و امور اجرایی این مراجع، بر عهده رئیس واحد مربوط است.
ماده 12 ـ رئیس دفتر استان پس از اخذ گزارش دفاتر و نمایندگان دفتر در حوزه های قضایی استان و جمع بندی نتایج عملکرد دستگاه های اجرایی، هر شش ماه یک نوبت، گزارشی از اقدامات خود تهیه می نماید. این گزارش پس از بررسی در شورای استانی، برای شورا ارسال می شود.
تبصره 1: معاونت فناوری اطلاعات و برنامه ریزی دادگستری کل استان مکلف است نسبت به ارتقاء سامانه مدیریت قضایی پرونده ها با لحاظ جایگاه دفاتر استانی، شهرستانی و بخش و نمایندگان این دفاتر اقدام و در صورت نیاز، دسترسی های لازم را ایجاد کند.
تبصره 2: رئیس دفتر استان به منظور طرح مشکلات، هم اندیشی در جهت مرتفع ساختن آن ها و ارائه راهکارهای لازم در اجرای وظایف مقرر در این دستورالعمل، در صورت لزوم و در راستای گزارش های واصله، از نماینده مرجع مربوط دعوت به عمل می آورد.
ماده 13 ـ وظایف دفاتر شهرستان و بخش و یا نمایندگان دفاتر، عبارت است از:
الف ـ مداخله فوری به منظور پیشگیری از بزه دیدگی اطفال و نوجوانان در معرض خطر شدید و قریب الوقوع، جلوگیری از ورود آسیب بیشتر به آنان و درخواست اقدام های حمایتی قضایی از مراجع مربوط؛
ب ـ ارائه مشاوره و معاضدت حقوقی و تشکیل پرونده حمایتی برای اشخاص مشمول حمایت؛
پ ـ مساعدت در ایجاد شرایط مناسب در خانواده برای اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه دیده؛ با استفاده از ظرفیت نهادهای حمایتی بخش خصوصی و تشکل های مردم نهاد؛
ت ـ بازدید از کانون اصلاح و تربیت و دیگر مراکز استقرار اطفال و نوجوانان اعم از دولتی و غیر دولتی به منظور پیگیری وضعیت آنان؛
ث ـ تهیه گزارش های آماری و تحلیلی مرتبط با اطفال و نوجوانان به صورت ماهانه یا موردی و ارائه آن به دفاتر استانی.
تبصره 1: در صورتی که برای انجام وظایف مقرر در این ماده نیاز به اخذ نمایندگی دادستان باشد، پس از اعلام رئیس دفاتر استان یا شهرستان، دادستان مربوط در کوتاه ترین زمان ممکن، اقدام مقتضی معمول خواهد داشت.
تبصره 2: دفتر می تواند در انجام وظایف خود از ظرفیت سازمان های مردم نهاد نیز استفاده نماید.
فصل چهارم ـ سایر مقررات
ماده 14 ـ در مواردی که اجرای وظایف دفتر استان یا نماینده شهرستان نیازمند هماهنگی با دیگر واحدهای حوزه قضایی باشد، دفتر استان مراتب را برای ایجاد هماهنگی لازم، به رئیس کل دادگستری استان اعلام می کند.
ماده 15 ـ مرجع قضایی چنانچه حین انجام وظیفه از وجود اشخاص مشمول حمایت این دستورالعمل مطلع شود، باید مراتب را حسب مورد به دفاتر شهرستانی و بخش اعلام کند.
ماده 16 ـ مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه مکلف است ظرف شش ماه از تصویب این دستورالعمل، با همکاری معاونت اجتماعی نسبت به ارتقاء و بروز رسانی «سامانه جامع حمایت از اطفال و نوجوانان» و توسعه سالانه آن بر اساس نیاز دفتر و دفاتر استان، شهرستان و بخش اقدام کند.
ماده 17 ـ نظارت بر حسن اجرای دستورالعمل با معاون اول قوه قضائیه است. معاون اجتماعی گزارش سالانه نحوه اجرای این دستورالعمل را مشتمل بر پیشنهادهای لازم به معاون اول قوه قضائیه ارائه می دهد.
این دستورالعمل مشتمل بر هفده ماده و نه تبصره ، در تاریخ 1404/9/15 به تصویب رئیس قوه قضائیه رسید و از تاریخ ابلاغ، لازم الاجرا است.
رئیس قوه قضائیه ـ غلامحسین محسنی اژیه
*************
تحلیل جامع دستورالعمل نحوه فعالیت دفاتر حمایت از اطفال و نوجوانان (مصوب 15 آذر 1404)
### 1. خلاصه تحلیلی
این دستورالعمل با هدف اجرایی سازی قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (1399) و تحقق راهکارهای سند تحول قوه قضائیه تصویب شده است. هدف اصلی، ایجاد ساختار منسجم (شورای راهبری، دفاتر استانی و شهرستانی) برای پیشگیری از آسیب پذیری، بزه دیدگی و معارضت قانونی اطفال و نوجوانان است. تمرکز بر هماهنگی بین بخشی (قضایی، اجرایی، مردمی)، ارائه خدمات معاضدتی قضایی و نظارت بر مراکز مرتبط (مانند کانون اصلاح و تربیت) می باشد. دستورالعمل بر توسعه سامانه های اطلاعاتی، آموزش تخصصی و گزارش دهی دوره ای تأکید دارد.
---
### 2. تحلیل موضوعی
- حوزه شمول: کلیه اطفال و نوجوانان آسیب دیده یا در معرض آسیب (بزه دیده، شاهد، مطلع، مرتکب فعل معارض قانون، طرفین دعوا، فرزندان زندانیان).
- محورهای اصلی:
- حمایت قضایی و حقوقی: معاضدت، تشکیل پرونده حمایتی، پیگیری آراء ارفاقی.
- پیشگیری: مداخله فوری در شرایط خطر قریب الوقوع، همکاری با نهادهایی مثل «نماد».
- هماهنگی: ایجاد پیوند بین دادسراها، دادگاه های اطفال/خانواده، سازمان زندان ها، دستگاه های اجرایی و سمن ها.
- نظارت و پایش: بازدید از کانون اصلاح و تربیت و مراکز نگهداری، ارزیابی عملکرد دفاتر.
---
### 3. تحلیل روابط حقوقی
- رابطه سلسله مراتبی:
- شورای راهبری ملی (زیرنظر معاون اجتماعی قوه قضائیه) → شورای استانی (زیرنظر رئیس کل دادگستری استان) → دفاتر استانی → دفاتر/نمایندگان شهرستانی و بخشی .
- نظارت نهایی با معاون اول قوه قضائیه .
- رابطه همکاری:
- دفاتر با مراجع قضایی (دادستان، دادگاه اطفال، خانواده) در ارائه خدمات و اطلاع رسانی.
- با دستگاه های اجرایی (به موجب قانون مدیریت خدمات کشوری) و سمن ها در ارائه خدمات حمایتی.
- با سازمان زندان ها در مورد اطفال تحت تکفل زندانیان.
---
### 4. تحلیل تطبیقی
- درون سیستمی: تکمیل کننده قانون حمایت از اطفال و نوجوانان 1399 و قانون حمایت خانواده 1391 . تمرکز آن بر اجرایی سازی و ساختارسازی اداری-قضایی است، در حالی که قوانین مذکور، صلاحیت ها و تضمین های ماهوی را بیان می کنند.
- برون سیستمی: رویکرد حمایتی-پیشگیرانه و تأکید بر مداخله زودهنگام و حق معاضدت قضایی با اسناد بین المللی مانند پیمان نامه حقوق کودک همسوست. اما تفاوت در چارچوب شرعی-قانونی ایران (مانند سن مسئولیت کیفری) و اولویت دادن به نهاد خانواده به عنوان بستر اصلی حمایت مشهود است.
---
### 5. تحلیل متون حقوقی
- سبک نگارش: رسمی، دستوری و مطابق با شیوه متون اداری قوه قضائیه.
- ساختار: از الگوی کلاسیک «مقدمه-فصول-مواد-تبصره» پیروی می کند.
- وضوح: تعاریف ماده 1 روشن است. اما برخی وظایف (مانند ماده 11 بند «پ») کلی اند و نیاز به آیین نامه یا رویه عملیاتی دارند.
- ارجاعات: به قوانین بالادستی (قوانین حمایت از اطفال، مدیریت خدمات کشوری، برنامه ششم) و اسناد (سند تحول قوه قضائیه) ارجاع صحیح داده است.
---
### 6. تحلیل شکلی
- اعتبار قانونی: مصوب رئیس قوه قضائیه است و بنابراین در زمره مقررات اداری داخلی قوه قضائیه قرار می گیرد. برای دستگاه های دیگر الزام آور نیست مگر از طریق همکاری داوطلبانه یا دستور مقام بالاتر.
- نوآوری ساختاری: ایجاد شورای راهبری ملی و شوراهای استانی مخصوص این دفاتر، نشان دهنده اراده برای حاکمیت بخشی به موضوع و فراتر از یک بخشنامه ساده است.
- ضمانت اجرا: ضمانت اجرای مستقیم کیفری پیش بینی نکرده، بلکه بر نظارت اداری (توسط معاون اول)، گزارش دهی دوره ای و پایش تکیه دارد.
---
### 7. تحلیل اصطلاحات حقوقی
- اشخاص مشمول حمایت: تعریف بسیار گسترده و فراگیر است و تقریباً همه کودکان و نوجوانانی را که به نحوی با سیستم قضایی در تماس هستند، پوشش می دهد.
- معاضدت قضایی: برخلاف وکالت ، اشاره به کمک های حقوقی اولیه، مشاوره و مساعدت در تشکیل پرونده توسط کارکنان دفتر دارد.
- فعل معارض قانون: اصطلاحی جایگزین برای بزهکاری اطفال و نوجوانان با بار معنایی کمرنگ تر و با رویکرد اصلاح و تربیت.
- نهادهای ارفاقی: اشاره به نهادهایی مانند تعلیق، تعویق، آزادی مشروط و سایر تخفیف هایی دارد که قاضی در صدور حکم برای اطفال می تواند اعمال کند.
---
### 8. تحلیل محتوایی و مفهومی
- گذار از واکنشی به فعال: دستورالعمل، سیستم را از رسیدگی به پرونده های واصله به سمت شناسایی فعال، پیشگیری و مداخله سوق می دهد.
- نقش سمن ها: به رسمیت شناختن ظرفیت سازمان های مردم نهاد در ماده 13 (تبصره 2) و دعوت از آنان در شوراها (مواد 3 و 8)، نشان دهنده رویکرد حکومتی-اجتماعی است.
- تمرکز بر فناوری اطلاعات: تأکید مکرر بر سامانه جامع (مواد 10 ت، 16) نشان می دهد که موفقیت این ساختار منوط به یکپارچگی اطلاعات و مدیریت داده محور است.
- چالش محتمل: هماهنگی بین وظیفه حمایتی دفاتر و وظیفه نظارتی آنان بر سایر نهادها (مانند واحدهای مددکاری – تبصره ماده 11) می تواند موجب تعارض نقش شود.
---
### 9. تحلیل منطقی و استدلالی
- فرضیه اصلی: ایجاد یک واحد تخصصی، متمرکز و هماهنگ کننده در بدنه قضایی، می تواند خلأهای حمایتی از اطفال در تماس با قانون را کاهش دهد.
- زنجیره استدلال:
1. مشکل: پراکندگی خدمات، نبود نهاد پیگیر واحد، ضعف در پیشگیری.
2. راه حل: ایجاد دفاتر با ساختار منسجم و اختیارات هماهنگ کننده.
3. ابزار: استفاده از ظرفیت های درون سازمانی (قضات، کارکنان)، برون سازمانی (دستگاه ها) و مردمی (سمن ها).
4. نتیجه مورد انتظار: افزایش کیفیت رسیدگی ها، کاهش آسیب پذیری، احیای حقوق اطفال.
- نقاط قوت منطق:
- انسجام درونی: سلسله مراتب مشخص، تقسیم وظایف شفاف.
- تکیه بر قوانین موجود: از اختیارات قانون 1399 استفاده عملیاتی می کند.
- نقاط ضعف یا ابهام:
- منابع مالی: منبع بودجه اختصاصی برای دفاتر و اقدامات حمایتی (مانند کارگاه ها) مشخص نشده است.
- اختیارات در برابر دستگاه های دیگر: اگر دستگاه اجرایی همکاری نکند، مکانیزم الزام آور قوی پیش بینی نشده است.
- پایش نتایج: شاخص های دقیق برای ارزیابی موفقیت دفاتر تعریف نشده است.
جمع بندی نهایی: این دستورالعمل گامی بلند و ساختاریافته در مسیر نهادینه کردن حمایت از اطفال در سیستم قضایی ایران است. موفقیت آن منوط به تخصیص منابع کافی (انسانی، مالی، فناوری)، همکاری واقعی نهادهای ذی ربط و اجرای دقیق و پایش مستمر است. در صورت اجرای کامل، می تواند الگویی برای سیاست گذاری یکپارچه در حوزه حقوق کودک تبدیل شود.