رای شماره 745 مورخ 1396/08/09 هیات عمومی دیوان عدالت اداری: شرط بازنشستگی قبل از موعد جانبازان و معلولین، خدمت 20 سال در مشاغل سخت و زیان آور است و خدمت بخشی از دوره خدمت در مشاغل سخت و زیان آور جواز بازنشستگی قبل از موعد با 20 سابقه کار نیست

تاریخ دادنامه: ۱۳۹۶/۸/۹

شماره دادنامه: ۷۴۵

کلاسه پرونده: ۱۳۴۶/۹۵

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری.

گردش کار:

شاکی به موجب دادخواستی ابطال تبصره بند ۵ مصوبه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیات وزیران را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که: «با تقدیم احترام به استحضار می رساند: تبصره ۳ قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب ۱۳۶۷/۹/۱ مقرر داشته است:

«شاغلین مشاغل سخت و زیان آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتیهای جسمی و روحی می گردد، می توانند با داشتن حداقل بیست سال خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر ۵ سال ارفاق بازنشسته شوند.»

شروط مد نظر قانونگذار، برای استفاده از امتیاز بازنشستگی پیش از موعد و سنوات ارفاقی کاملاً در این ماده روشن است و قانونگذار با این که در مقام بیان بوده، محدودیتی برای نسبت اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور به کل خدمت در این ماده بیان نکرده است.

این در حالی است که در تبصره بند ۵ آیین نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور به شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیات وزیران و در جهت تحدید حقوق مستخدمین، قید «انجام دو سوم خدمت در مشاغل یاد شده» به شرایط درخواست برای بازنشستگی شاغلین سخت و زیان آور افزوده گردیده که خارج از حدود اختیارات قوه مجریه است.

این تبصره اشعار می دارد:

«متصدیان مشاغل سخت و زیان آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و دو سوم خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.»

با وضعیت جاری موجود به عنوان نمونه مستخدمی که با ۲۹ سال سابقه خدمت، دارای سوابق خدمتی اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور به مدت ۱۹ سال می باشد نمی تواند از امتیاز قانون یاد شده استفاده نمایند چرا که شرط دو سوم را احراز ننموده است و در مقایسه با مستخدمی که هیچ گاه در سنوات سخت و زیان آور خدمت نکرده، یکسان تلقی شده و از هیچ امتیازی برخوردار نخواهد بود با عنایت به اینکه مستخدمین دولت برای اشتغال در انواع مشاغل و تغییر آن تابع تصمیمات سازمان خود هستند، افزودن محدودیت یاد شده موجب تضییع حقوق بسیاری از مستخدمین دولت در طی سالهای اجرای قانون گردیده است و با این بهانه که میزان اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور کمتر از دو سوم کل خدمت فرد است مستخدمین را از کل امتیاز سنوات ارفاقی سخت و زیان آور محروم کرده اند.

با تقدیم احترام مجدد ابطال تبصره بند ۵ آیین نامه یاد شده مورد تقاضاست.

لازم به ذکر است مفاد آیین نامه اجرایی قانون اصلاح قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب ۱۳۸۵/۲/۱۰ آیین نامه قانون اصلاح بوده و ناسخ آیین نامه سال ۱۳۶۸ تلقی نمی گردد.

نکته قابل توجه اینکه در آیین نامه سال ۱۳۸۵ برای مشمولین قانون اصلاح (کارگران مشمول قانون کار) شرط دو سوم خدمت در مشاغل سخت و زیان آور حذف شده است لکن این الزام (انجام دو سوم خدمت در مشاغل سخت و زیان آور) کماکان برای سایر مستخدمین دولت در دستگاههای اجرایی به قوت خود باقی است.» متن تبصره بند ۵ مصوبه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیات وزیران به قرار زیر است:

«۵ ـ مشاغل سخت و زیان آور و درجات مربوط به پست سازمان که عمدتاً در شرایط محیطی نامساعد از قبیل وجود گازهای شیمیایی، کار با مواد رادیواکتیو و پرتوهای مضره، محیط عفونت زا، کار در اعماق، انفجار، کار با معلولین ذهنی و جسمی و غیره انجام شود و وظایف مربوط به شغل موجب بروز ناراحتی های جسمی و روحی شدید گردد، بنا به پیشنهاد هر یک از دستگاههای مشمول این قانون و تایید شورای امور اداری و استخدامی کشور به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

تبصره۱: متصدیان مشاغل سخت و زیان آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند.»

در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست معاونت امور حقوقی دولت (رئیس جمهور) به موجب لایحه شماره ۳۲۵۴۲/۲۱۰۰۶ـ ۱۳۹۶/۳/۱۱، توضیح داده است که:

« جناب آقای دربین مدیرکل محترم هیات عمومی و هیاتهای تخصصی دیوان عدالت اداری با سلام و احترام: بازگشت به ابلاغیه شماره ۹۵۰۹۹۸۰۹۰۵۸۰۰۰۰۸۷۹ (کلاسه ۱۳۴۶/۹۵)، موضوع ارسال نسخه دوم درخواست آقای االف، به خواسته:

«ابطال تبصره ۱ بند۵ آیین نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور (تصویب نامه شماره ۴۵۶۶۴/ت۶۵۲هـ ـ ۱۳۶۸/۵/۳۰ هیات وزیران)»، به پیوست ضمن ایفاد تصویب نظریات شماره ۱۱۷۱۴۰۸ ـ ۱۳۹۶/۲/۲۵ و شماره ۱۱۶۶۸۴۲ـ ۱۳۹۶/۲/۲۳ سازمان اداری و استخدامی کشور اعلام می دارد:

۱ـ برابر تبصره های (۳) و (۴) ماده واحده قانون مزبور، مقرر گردیده است:

«تبصره۳ـ شاغلین مشاغل سخت و زیان آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتیهای جسمی و روحی می گردد، می توانند با داشتن حداقل بیست سال سابقه خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر پنج سال ارفاق بازنشسته شوند.

تبصره۴ـ آیین نامه اجرایی ماده فوق ظرف ۳ ماه با پیشنهاد سازمان امور اداری و استخدامی با همکاری بنیاد شهید و سازمان بهزیستی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید».

۲ـ با توجه به قانون مذکور و اینکه داشتن ۲۰ سال سابقه خدمت و نیز اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور از شرایط لازم جهت تقاضای بازنشستگی موضوع این قانون بوده و تصویب آیین نامه اجرایی مربوطه نیز بر عهده دولت قرار گرفته است لذا هیات وزیران اقدام به تصویب مقرره مربوطه نموده و در تبصره (۱) بند ۵ آن، ضمن حفظ شرط قانونی مربوط به داشتن حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت، در رابطه با مدت زمان لازم جهت اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور، مقرر می دارد:

«متصدیان مشاغل سخت و زیان آور در صورتی که حداقل دارای ۲۰ سال خدمت تمام بوده و دو سوم خدمت خود را در مشاغل سخت و زیان آور موضوع این ماده خدمت نموده باشند می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند» در خاتمه با توجه به موارد معنون و اینکه تبصره (۱) بند ۵ مقرره مورد نظر شاکی، کاملاً در چارچوب وظایف و اختیارات قانونی هیات وزیران به تصویب رسیده است، صدور تصمیم شایسته مبنی بر رد شکایت مطروحه مورد استدعاست.» هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۳۹۶/۸/۹ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است.

رای هیات عمومی

مقنن در تبصره ۳ ماده واحده قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی و معلولین عادی و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب سال ۱۳۶۷ مقرر کرده است که شاغلین مشاغل سخت و زیان آور که وظایف مربوط به شغل آنان باعث بروز ناراحتی های جسمی و روحی می گردد می توانند با داشتن حداقل بیست سال سابقه خدمت براساس درخواست کتبی خود با حداکثر پنج سال ارفاق بازنشسته شوند.

از این حکم قانونی این مطلب مستفاد می شود که اشخاص موضوع این تبصره باید بیست سال در مشاغل سخت و زیان آور اشتغال داشته باشند و چون در تبصره ۱ بند ۵ آیین نامه اجرایی قانون فوق الذکر شرط شده است که اگر کسی حداقل ۲۰ سال سابقه خدمت تمام بود و دو سوم آن در مشاغل سخت و زیان آور بوده می تواند تقاضای بازنشستگی کنند و این امر هر چند از باب مساعدت بوده ولی چون مغایر قانون است و اشخاص باید عین ۲۰ سال خدمت را در مشاغل سخت و زیان آور اشتغال داشته باشند و نه دو سوم آن را، بنابراین حکم تبصره ۱ بند ۵ آیین نامه اجرایی قانون نحوه بازنشستگی جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و معلولین و شاغلین مشاغل سخت و زیان آور مصوب سال ۱۳۶۸ از حیث مذکور مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود.

معاون قضایی دیوان عدالت اداری - مرتضی علی اشراقی