رای 3105 مورخ 1404/02/30 دیوان عدالت اداری – شرط تاهل برای تصدی پست در دستگاه های اجرایی پیش بینی نشده است

شماره دادنامه:  ۱۴۰۴۳۱۳۹۰۰۰۰۵۱۳۱۰۵

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۴/۲/۳۰

شماره پرونده: ۰۲۰۴۷۴۸

مرجع رسیدگی: هیات عمومی دیوان عدالت اداری 

شاکی: آقای *** 

طرف شکایت: دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش 

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ 

شاکی بـه موجب دادخواستی ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته بـه طور خلاصه اعلام کرده است که:

"با عنایت بـه تصویب شرط تأهل برای احراز تصدّی پُست مدیریت مدارس در بند ۲ بخش (الف) ماده ۳ آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب جلسه ۹۹۷ شورای عالی آموزش و پرورش بـه شماره ثبت ۱۲۰/۱۱۹۴۴۲ مورخ ۱۴۰۰/۶/۱۷ این امر بر خلاف اصل ۲۸ قانون اساسی و سایر دلایل و قوانینی کـه در ادامه ذکر می گردد، بوده و موجب شده است در احراز مشاغل مدیریت مدارس در آموزش و پرورش بین افراد مجرّد و متأهل تبعیض ایجاد شود و افراد مجرّد شاغل در این دستگاه کـه غالباً سن آنان پایین بوده و بنا بـه دلیل مشکلات اقتصادی، عدم توانایی تهیّه مسکن و سایر شرایط فعلی خود، امکان ازدواج نداشته و یا موقعیت ازدواج برای آنان فراهم نگردیده از احراز جهت انتصاب در مشاغل مدیریتی محروم گردند. فلذا شرایط مساوی برای کارکنان وزارت آموزش و پرورش در احراز تصدّی مدیریت مدارس وجود نداشته است. مع الأسف همین امر سبب شده است بسیاری از جوانان تحصیل کرده و متخصّص آموزش و پرورش مِن جمله فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان کـه از نیروهای رسمی این وزارتخانه بوده و شایستگی های علمی، اخلاقی و اعتقادی لازم برای تصدّی پُست مدیریت مدارس را داشته و در مدارس تحت عنوان دبیر، هنرآموز، آموزگار، مربی پرورشی، مشاور و... مشغول بـه خدمت می باشند، علی رغم دارا بودن سایر شرایط انتصاب مدیریت مدرسه بـه دلیل عدم امکان احراز شرط تأهل، از انتصاب در پُست های مدیریتی محروم گردند و یا از آن ها در پُست های مدیریت مدارس استفاده نگردد. حالیه این کـه تجرّد اشخاص بـه شایستگی مدیریتی، حرفه ای، تخصّصی و علمی آنها ارتباطی نداشته است.  

 الف) مغایرت با مواد قانون اساسی و سایر قوانین و مقرّرات

۱- اصل برابری در مقابل قانون در اصول متعددی از قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است. اصل سوم قانون اساسی در مقام تبیین اهدافی کـه دولت (در معنای حاکمیت) موظّف شده است تا برای تحقّق آن اقدام نماید، مواردی را برشمرده است از جمله بندهای ۳، ۱۴ و ۱۹.

۲- در ماده ۵۳ قانون مدیریت خدمات کشوری و تبصره ۳ ماده ۵۴ آن نیز لزوم شرط تأهل جهت انتصاب و ارتقای شغلی ذکر نگردیده و صرفاً رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم پس از احراز شایستگی و عملکرد موفّق در مشاغل قبلی عنوان گردیده است و دستگاه های اجرایی را مکلّف نموده کـه امکان ارتقای مسیر شغلی را در فضای رقابتی برای کلیه کارمندان فراهم نمایند. لذا تعیین سایر شرایط ناعادلانه کـه خارج از حدود قانون بوده و سبب تبعیض بین کارمندان یک دستگاه گردیده فاقد مبنای قانونی است.

۳- بـه استناد ماده ۲۳ قانون استخدام کشوری  (مصوب ۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ کمیسیون خاص مشترک مجلسین با اصلاحات و الحاقات بعدی) انتصابات و ترفیعات مستخدمین رسمی باید براساس لیاقت و شایستگی و کاردانی و استعداد و رشد فکری و تجارب آنان در مشاغل  قبلی صورت گیرد. لذا در این قانون نیز انتصابات مستخدمین را منوط بـه شرط تأهل ننموده و مؤید مواد ۵۳ و تبصره ۳ ماده ۵۴ قانون مدیریت خدمات کشوری می باشد. فلذا شرط تأهل جهت احراز انتصاب بـه سمت مدیریت مدارس فاقد هرگونه وجاهت قانونی می باشد. 

ب) فقدان مبنای عٌقلایی و منطقی

۱- بنا بـه مواد قانونی ذکر شده آنچه برای احراز مشاغل اهمیت زیادی دارد، توانایی های علمی، سوابق شغلی مناسب و مرتبط و شایستگی های شغلی و رفتاری است و لحاظ کردن وضعیت خانوادگی (تأهل یا تجرّد) نسبت منطقی و قانونی با مشاغل مدیریتی ندارد. لذا دخالت دادن ویژگی ها یا وضعیت های نامرتبط با شغل یا موضوع مورد تقاضا، در تصمیم گیری یا سیاستگذاری عمومی فاقد مبنای منطقی و فاقد هرگونه وجاهت قانونی است.

۲- اشکال دیگری کـه وارد است این است کـه آیا رفتار تبعیض آمیز با اشخاص و نیز اعطاء امتیاز بـه افراد متأهلِ متقاضی مدیریت مدارس اساساً عُقلایی است؟ وقتی یک مقام عمومی یا دولتی در مسندی قرار دارد کـه می تواند فرصت ها و منابع عمومی را تقسیم و توزیع نماید، نه تنها باید عادلانه، منصفانه و برابر قانون رفتار نماید، بلکه باید در توزیع فرصت های عمومی (مانند تعیین شرایط احراز مدیریت مدارس) شرایط، الزامات و اقتضایات مرتبط با آن را هم در نظر گرفته و رعایت نماید. این اصل مشهور بـه اصل «رعایت الزامات مرتبط» در حقوق عمومی شناخته شده است. لذا سایر الزامات و اقتضایات با موضوع تأهل اشخاص مانند امکانات، شرایط، وضعیت اقتصادی و .... مورد توجه قرار نگرفته است .

۳- این گونه مقررات حاکی از یک رفتار تبعیض آمیز براساس وضعیت خانوادگی و شخصی افراد است. ضمن این کـه افراد مجرد فرصت بیشتری جهت رسیدگی بـه امورات مدرسه داشته و هیچ مبنای قانونی، منطقی، عقلانی و شرعی جهت محرومیت آنان از انتصاب در پُست های مدیریتی وجود ندارد. مضافاً بر این کـه تحمیل امری کـه خارج از توان و استطاعت مالی شخص باشد و یا شخص بنا بـه امکانات و شرایط موجود خود امکان انجام و متعاقباً احراز آن را نداشته باشد، دقیقاً مصداق بارز قاعده «تکلیف بما لایطاق» بوده و نافی حقوق مسلم مستخدمین مجرّد شاغل در این دستگاه می باشد.

۴- اشکال دیگری کـه مطرح می باشد این است کـه اساساً اگر حضور افراد مجرّد در مدارس امری نکوهیده و ناپسند بوده و شورای عالی آموزش و پرورش آن را مخالف مصالح عمومی می داند، چرا حضور این اشخاص تحت عنوان دبیر، آموزگار، مشاور، مربی پرورشی و .... کـه اتفاقاً ارتباط بیشتری با دانش آموزان دارند و اثرگذاری آنها بـه مراتب بیشتر از مدیران و معاونین مدرسه می باشد، مانعی نداشته و فقط از احراز این اشخاص جهت انتصاب بـه عنوان مدیر مدرسه ممانعت می شود ؟ 

مع الوصف با عنایت بـه مراتب فوق از دیوان عدالت اداری ابطال بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مبنی بر تعیین شرط تأهل جهت احراز تصدّی پُست مدیریت مدارس مورد استدعاست."

متن مقرره مورد شکایت بـه شرح زیر است:

"وزارت آموزش و پرورش 

به پیوست تصویر مصوبه نهصد و نود و هفتمین (۹۹۷) جلسه شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ موضوع «آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس» برای ابلاغ و اجرا ارسال می شود. – دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش 

آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس 

مصوبه نهصد و نود و هفتمین (۹۹۷) جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ 

(بررسی شده در جلسات ۹۷۸، ۹۸۲، ۹۸۴ و ۹۹۷)

مقدمه: با عنایت بـه جایگاه و نقش تأثیرگذار مدیران مدارس در هدایت و راهبری تربیت دانش آموزان و تحقّق اهداف تعلیم و تربیت و با توجه بـه اصول «قانون مداری، عدالت محوری، مسیولیت پذیری و پاسخگویی» و ضرورت استقرار ساز و کارهای لازم برای اصلاح روش ها، روندها، فرآیندها و نهادینه سازی شایسته سالاری و تخصص محوری در انتخاب، انتصاب و نگهداشت مدیران توانمند و واجد صلاحیت، بـه استناد راهکارهای ۲-۲۲ و ۶-۲۲ ذیل هدف عملیاتی ۲۲ از سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش و برنامه زیرنظام راهبری و مدیریت، «آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس» بـه شرح زیر بـه تصویب می رسد:

.................... 

ماده ۳- شرایط و صلاحیت ها 

داوطلبان تصدّی مدیریت یا معاونت، باید حایز شرایط و صلاحیت های سه گانه زیر باشند: 

الف) عمومی 

داوطلبان علاوه بر شرایط عمومی مندرج در قوانین و مقررات مربوط، باید حایز شرایط زیر باشند:

...............

۲- متأهل بودن:

تبصره: در مدارس دولتی چنانچه امکان انتصاب فرد حایز این شرط وجود نداشته باشد، تصمیم گیری در این مورد بـه عهده «کمیته انتخاب و انتصاب مدیران مدارس (موضوع ماده ۶ این آیین نامه)» است.

.....................

موضوع: آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس در نهصد و نود و هفتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش، تاریخ ۱۴۰۰/۴/۲۸ بـه تصویب رسید.- دبیر شورا- رییس جلسه 

آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مورد تأیید است. بـه اجرا گذاشته شود.- سید ابراهیم رییسی- رییس جمهور- رییس شورای عالی آموزش و پرورش"

علی رغم ارسال و ابلاغ نسخه دوم دادخواست و ضمایم آن برای طرف شکایت، تا زمان رسیدگی بـه پرونده پاسخی واصل نگردیده است.

هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۴/۲/۳۰ بـه ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیات عمومی و هیات های تخصصی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء بـه شرح زیر بـه صدور رای مبادرت کرده است.

با توجه بـه مواد ۵۳ و ۵۴ قانون مدیریت خدمات کشوری انتصاب و ارتقاء شغلی کارمندان با رعایت شرایط تحصیلی و تجربی لازم و پس از احراز شایستگی و عملکرد موفق در مشاغل قبلی آنان صورت می گیرد و دستگاه های اجرایی موظّف بـه فراهم نمودن امکان ارتقاء مسیر شغلی با توجه بـه امتیازات مربوطه در فضای رقابتی برای کلّیه کارمندان هستند و بـه موجب ماده ۲۳ قانون استخدام کشوری مصوب سال ۱۳۴۵ نیز انتصابات و ترفیعات مستخدمین رسمی براساس لیاقت و شایستگی و کاردانی و استعداد و رشد فکری آنان است و لذا در قوانین استخدامی شرطی تحت عنوان متأهل بودن برای تصدی پست در دستگاه های اجرایی پیش بینی نشده و با عنایت بـه مراتب فوق، بند ۲ از بخش (الف) ماده ۳ آیین نامه انتخاب و انتصاب مدیران مدارس مصوب جلسه ۹۹۷ شورای عالی آموزش و پرورش کـه متضمن پیش بینی شرط مزبور است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند بـه بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود. این رای براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم  گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است./

هیات عمومی دیوان عدالت اداری