رای 8356 مورخ 1404/02/21 هیات تخصصی دیوان عدالت اداری: مدرک تحصیلی معادل برای شرکت در آزمون استخدامی دستگاه اجرایی قابل پذیرش نیست

شماره پرونده: هـ ت/ 0200770

شماره دادنامه:  8356

تاریخ: 1404/02/21

 شاکیان: ***

طرف شکایت: 1ـ سازمان اداری و استخدامی کشور  2ـ وزارت نفت

موضوع شکایت و خواسته: 1ـ (ابطال تبصره 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات استخدامی کارمندان صنعت نفت مصوب 1395) 2ـ (ابطال پاراگراف چهارم از بند 3ـ2ـ2 از ضوابط تحصیلی در دفترچه استخدامی وزارت نفت در سال 1401) 3ـ (ابطال تبصره ماده 26 بخشنامه 24510 – 1400/5/10 سازمان اداری و استخدامی کشور و ماده 25 بخشنامه 101243 مورخ 9 /12 /1401 سازمان اداری و استخدامی کشور)

بیشتر بخوانید:

شاکیان دادخواستی بـه طرفیت 1ـ سازمان اداری و استخدامی کشور 2ـ وزارت نفت بـه خواسته فوق الذکر بـه دیوان عدالت اداری تقدیم کرده اند کـه بـه هیأت عمومی ارجاع شده است متن مقرره مورد شکایت بـه قرار زیر می باشد:

تبصره 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات استخدامی کارمندان صنعت نفت: 

«داوطلبان استخدام بایستی با بالاترین مقطع تحصیلی اخذ شده طبق نیازمندی های اعلام شده در آزمون استخدامی شرکت نمایند بدیهی است در صورتی کـه در هر یک از مراحل استخدام مشخص شود فرد دارای مقطع تحصیلی بالاتر با تاریخ اخذ یک روز قبل از برگزاری آزمون بوده، ادامه سایر اقدامات مربوط بـه جذب متوقف و موضوع استخدام منتفی خواهد شد.»

پاراگراف چهارم از بند 3ـ2ـ2 از ضوابط تحصیلی در دفترچه استخدامی وزارت نفت 1401:

 «داوطلبان استخدام بایستی با بالاترین مقطع تحصیلی اخذ شده طبق نیازمندی های اعلام شده در آزمون استخدامی شرکت نمایند بدیهی است در صورتی کـه در هر یک از مراحل استخدام مشخص شود فرد دارای مقطع تحصیلی بالاتر با تاریخ اخذ یک روز قبل از برگزاری آزمون بوده، ادامه سایر اقدامات مربوط بـه جذب متوقف و موضوع استخدام منتفی خواهد شد. فلذا افراد دارای مقطع تحصیلی بالاتر امکان شرکت در آزمون استخدامی در مقطع تحصیلی پایین تر را نخواهند داشت.»

تبصره ماده 26 بخشنامه 24510 ـ 1400/5/10 سازمان اداری و استخدامی کشور: 

«افراد دارای مدرک تحصیلی بالاتر از مقاطع تحصیلی اعلام شده، برای شرکت در آزمون می بایست مدرک مقطع تحصیلی ذکر شده در آگهی را داشته باشند. در این حالت مدرک تحصیلی بالاتر لحاظ نگردیده و صدور حکم کارگزینی با تنظیم قرارداد پیمانی پذیرفته شدگان بر اساس مقاطع تحصیلی مندرج در آگهی استخدامی خواهد بود.»

ماده 25 بخشنامه 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور: «مدارک تحصیلی پایین تر از مقاطع تحصیلی اعلام شده در شرایط احراز مشاغل در آگهی استخدامی و همچنین مدارک معادل، برای شرکت در امتحان مشترک و استخدام مجاز نمی باشد.»

 دلایل شاکیان برای ابطال مقرره مورد شکایت: 

متن مقرره مورد اعتراض: پاراگراف چهارم از بند 3ـ2ـ2 از ضوابط تحصیلی در دفترچه استخدامی وزارت نفت 1401

«داوطلبان استخدام بایستی با بالاترین مقطع تحصیلی اخذ شده طبق نیازمندی های اعلام شده در آزمون استخدامی شرکت نمایند بدیهی است در صورتی کـه در هر یک از مراحل استخدام مشخص شود فرد دارای مقطع تحصیلی بالاتر با تاریخ اخذ یک روز قبل از برگزاری آزمون بوده، ادامه سایر اقدامات مربوط بـه جذب متوقف و موضوع استخدام منتفی خواهد شد. فلذا افراد دارای مقطع تحصیلی بالاتر امکان شرکت در آزمون استخدامی در مقطع تحصیلی پایین تر را نخواهند داشت.»

بر اساس ماده 10 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391/2/19 «نظام های اداری و استخدامی و پرداخت حقوق و مزایای آن دسته از کارکنان شرکتهای تابعه وزارت نفت کـه در واحدهای عملیاتی و تخصصی شاغل می باشند با رویکرد تقویت رقابت پذیری و سرعت بخشیدن بـه بهره برداری از میادین مشترک و حفظ نیروی انسانی متخصص تابع آیین نامه خاصی است کـه بدون الزام بـه رعایت قانون مدیریت خدمات کشوری با رعایت سایر قوانین و مقررات مربوطه و با پیشنهاد وزارت نفت و تأیید معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور تهیه می شود و حداکثر ظرف شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون بـه تصویب رئیس جمهور می رسد» و در همین راستا آیین نامه نظام های اداری و استخدامی کارکنان صنعت نفت تهیه شده و بـه تصویب رئیس جمهور رسیده است و شورای اداری و استخدامی صنعت نفت نیز بر مبنای مجوز مقرر در مواد 39 و 40 آیین نامه فوق، در تیر ماه 1395 بـه تصویب مجموعه مقررات اداری و استخدامی کارمندان صنعت نفت اقدام کرده و بر اساس قسمت 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات مزبور محدودیت مذکور مورد اعتراض را برخلاف قانون بدین نحو تعیین کرده است «داوطلبان استخدام بایستی با بالاترین مقطع تحصیلی اخذ شده طبق نیازمندی های اعلام شده در آزمون استخدامی شرکت نمایند بدیهی است در صورتی کـه در هر یک از مراحل استخدام مشخص شود فرد دارای مقطع تحصیلی بالاتر با تاریخ اخذ یک روز قبل از برگزاری آزمون بوده، ادامه سایر اقدامات مربوط بـه جذب متوقف و موضوع استخدام منتفی خواهد شد. فلذا افراد دارای مقطع تحصیلی بالاتر امکان شرکت در آزمون استخدامی در مقطع تحصیلی پایین تر را نخواهند داشت.»

همین محدودیت در تبصره ماده 26 بخشنامه 24510 ـ 1400/5/10 سازمان اداری و استخدامی کشور و ماده 25 بخشنامه 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور نیز برخلاف اختیارات گنجانده شده است.

به دلیل این بند وزارت نفت اقدام بـه حذف داوطلبین استخدامی دارای مدرک تحصیلی بالاتر از نیاز استخدامی طبق پاراگراف 4 بند 3ـ2ـ2 دفترچه استخدامی نموده است. بـه عنوان مثال اگر کسی دارای مدرک تحصیلی لیسانس و کارشناسی ارشد ریاضی باشد و سپس لیسانس مهندسی شیمی را اخذ کند طبق این بند حق شرکت در آزمون را ندارد زیرا بالاترین مدرک ایشان کارشناسی ارشد ریاضی است و در دفترچه استخدامی چنین پستی مورد نیاز نیست.

موارد مغایرت با قانون:

قاعدتاً و وفق عمومات داوطلبینی کـه مدارک بالاتر از نیازمند استخدامی در دفترچه استخدامی دارند باید استخدام شوند ولی مدرک آن ها قابل اعمال در مدرک کارگزینی نیست، اما وزارت نفت بدون دلیل و برخلاف عدالت و انصاف و قانون، اقدام بـه حذف داوطلبین استخدامی دارای مدرک مقاطع بالاتر از نیاز استخدامی طبق بند درخواستی ابطالی در دفترچه استخدامی نفت نموده است کـه مغایر موارد ذیل است:

اصل 28 قانون اساسی هر کس حق دارد شغلی را کـه بدان مایل است برگزیند؛ وزارت نفت بـه غلط مبادرت بـه محرومیت عده ای از استخدام می گردد و حتی اشخاص را محروم از ثبت نام اولیه و شرکت در آزمون می نماید. این استثناء فاقد هرگونه محمل قانونی است.

 مطابق با بندهای 3 و 4 سیاست های کلی نظام اداری ابلاغـی از سوی مقـام معظم رهبری، موضوعات بهبود معیارها و روزآمدی روش های گزینش منابع انسانی و ... دانشگرایی و شایسته سالاری در جذب نیروی انسانی توانمند، متعهد و شایسته و پرهیز از تنگ نظری ها و نگرش های سلیقه ای و غیر حرفه ای و همچنین بر دانش گرایی و شایسته سالاری در نصب و ارتقای افراد مورد تاکید قرار گرفته است کـه مصوبه مغایر آن است.

 واحدهای غیرعملیاتی= براساس بند (و) ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری کـه قانون عام حاکم بر امور استخدامی دستگاههای اجرایی و از جمله واحدهای غیرعملیاتی وزارت نفت است، دارا بودن مدرک تحصیلی دانشگاهی و یا مدارک همتراز از شرایط عمومی استخدام در دستگاه های اجرایی است و بر مبنای بند مذکور محدودیت اعمال شده از سوی وزارت نفت کـه مورد اعتراض است، شرط استخدام در دستگاه های اجرایی نیست.

 واحدهای عملیاتی ـ بر اساس ماده 10 قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391/2/19 «نظام های اداری و استخدامی و پرداخت حقوق و مزایای آن دسته از کارکنان شرکتهای تابعه وزارت نفت کـه در واحدهای عملیاتی و تخصصی شاغل می باشند با رویکرد تقویت رقابت پذیری و سرعت بخشیدن بـه بهره برداری از میادین مشترک و حفظ نیروی انسانی متخصص تابع آیین نامه خاصی است کـه بدون الزام بـه رعایت قانون مدیریت خدمات کشوری با رعایت سایر قوانین و مقررات مربوطه و با پیشنهاد وزارت نفت و تأیید معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور تهیه می شود و حداکثر ظرف شش ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون بـه تصویب رئیس جمهور می رسد» و در همین راستا آیین نامه نظام های اداری و استخدامی کارکنان صنعت نفت تهیه شده و بـه تصویب رئیس جمهور رسیده است و شورای اداری و استخدامی صنعت نفت نیز بر مبنای مجوز مقرر در مواد 39 و 40 آیین نامه فوق، در تیر ماه 1395 بـه تصویب مجموعه مقررات اداری و استخدامی کارمندان صنعت نفت اقدام کرده کـه قسمت 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات مزبور کـه محدودیت مذکور مورد اعتراض را برخلاف قانون بدین نحو تعیین کرده است «داوطلبان استخدام بایستی با بالاترین مقطع تحصیلی اخذ شده طبق نیازمندی های اعلام شده در آزمون استخدامی شرکت نمایند بدیهی است در صورتی کـه در هر یک از مراحل استخدام مشخص شود فرد دارای مقطع تحصیلی بالاتر با تاریخ اخذ یک روز قبل از برگزاری آزمون بوده، ادامه سایر اقدامات مربوط بـه جذب متوقف و موضوع استخدام منتفی خواهد شد. فلذا افراد دارای مقطع تحصیلی بالاتر امکان شرکت در آزمون استخدامی در مقطع تحصیلی پایین تر را نخواهند داشت.» برخلاف قانون و خارج از حدود اختیارات است.

 مصوبه مذکور از مصادیق تبعیض ناروا است کـه بـه موجب اصول 19 و 20 و بند 14 اصل 3 قانون اساسی ماده 8 سند امنیت قضایی مهر 1399 و ماده 5 سیاست های حقووق شهروندی در نظام اداری سال 1395 شورای عالی اداری رعایت آن الزامی است:

عدم در نظر گرفتن شرایط تساوی افراد در برابر قانون از سوی کمیسیون ماده صد برای شهروندان از موجبات نقض رأی بـه دلایل احصایی زیر می باشد:

1ـ نقض اصول حقوقی: تساوی افراد در برابر قانون و منع تبعیض و قبح ترجیح بلامرجح

2ـ نقض قانون اساسی: برخورد تبعیض آمیز، حقوق مساوی افراد را از بین خواهد برد و نقض قانون اساسی {از جمله بند 14 اصل 3 و اصول 19 و 20 قانون اساسی} و اصول اولیه حقوقی را در پی خواهد داشت. در هر حال با توجه بند 14 اصل 3 و اصل 20 قانون اساسی و قاعده قبح ترجیح بلامرجح چنانچه تبعیض ناروایی نسبت بـه شهروندان اعمال شده باشد از علل نقض آرا می باشد.

3ـ ماده8 سند امنیت قضایی مهر 1397 در مورد اصل برابری در مقابل قانون مقرر می دارد: همه اشخاص در مقابل قانون و مراجع رسیدگی مساوی هستند. در راستای تضمین قانونی اصل برابری، رفتار برابر و یکسان با همه اشخاص در مراجع قضایی، شبه قضایی و اداری، شرط ضروری دادرسی عادلانه است.

در ماده 30 سند امنیت قضایی نیز بر رعایت اصول دادرسی عادلانه تأکید شده است.

4ـ ماده5 سیاست های حقوق شهروندی در نظام اداری در حق مصون بودن از تبعیض در نظام ها، فرآیندها و تصمیمات اداری سخن می گوید و مقرره دارد.

5 ـ در ماده 4 دستورالعمل حفظ کرامت و ارزش های انسانی در قوه قضائیه بـه شماره 9000/ 41128 / 100 مورخ 1398/4/25 مصوب رئیس قوه قضائیه تصریح شده: «در نظام قضایی ایران، دادرسی عادلانه مستند بـه اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از جمله اصل نوزدهم، بیستم، بیست و دوم، سی و دوم، سی و چهارم تا سی و نهم، یکصد و شصت و پنجم تا یکصد و شصت و نهم و برخی قوانین و مقررات است و بر این اساس مراجع قضایی مکلفند اصولی چون ... تساوی همگان در برابر قانون و عدم هرگونه تبعیض ناروا، ... حفظ حرمت و مصونیت جان، مال، حقوق، مسکن و شغل اشخاص در تمام فرآیند رسیدگی مقررات قانونی مربوط را رعایت نمایند.»

با عنایت بـه مراتب از آنجا کـه مصوبه مورد اعتراض در آزمون استخدامی وزارت نفت بـه دلیل آن کـه موجب محرومیت بخشی از دارندگان مدارک تحصیلی دانشگاهی می شود، خلاف قانون بوده و 1) ابطال تبصره 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات استخدامی کارمندان صنعت نفت مصوب 1395 ـ 2) ابطال پاراگراف چهارم از بند 3ـ2ـ2 از ضوابط تحصیلی در دفترچه استخدامی وزارت نفت در سال 1401 3) ابطال تبصره ماده 26 بخشنامه 24510 ـ 1400/5/10 سازمان اداری و استخدامی کشور و ماده 25 بخشنامه 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور متمنی است.

در پاسخ بـه شکایت مذکور، سازمان اداری و استخدامی کشور اظهار داشته:

 «1ـ مستحضرند کـه در رای دادانامه شماره 9809970906010105106 مورخ 1398/3/28 هیات تخصصی دیوان عدالت اداری در خصوص موضوع شرط عدم لحاظ مدرک تحصیلی بالاتر در آزمون استخدامی با این استناد کـه پیش از این هیات عمومی دیوان عدالت اداری در مورد مشابه بـه شرح دادنامه 474 مورخ 1396/5/17 و اینکه در آگهی استخدام مدرک تحصیلی معینی برای ثبت نام شرط شود و اعلام شود کـه بـه داوطلبان دارای مدرک تحصیلی بالاتر ترتیب اثر داده نخواهد شد را خلاف قانون و خارج از حدود اختیار تشخیص نداده است مقرره مورد شکایت با موضوع مشابه شرایط عمومی دفترچه راهنمای آزمون استخدامی وزارت بهداشت سال 1396 را قابل ابطال تشخیص نداده است. 

2ـ دادنامه شماره 697 مورخ 1399/5/21 هیات عمومی دیوان عدالت اداری لزوم رعایت شرایط اختصاصی دفترچه آزمون استخدامی از حیث داشتن مدرک تحصیلی خاص را مورد تائید قرار داده است و ابطال موضوع را رد نموده است.

3ـ در خصوص تبصره ماده 26 بخشنامه 24510 مورخ 1400/5/10 این سازمان کـه ابطال آن در دادخواست تقاضا شده نیز با صدور بخشنامه شماره 101243 مورخ 1401/12/9 لغو شده است بنابراین شاکی بلاوجه تقاضای ابطال آن را نموده است. 

4ـ در مورد تقاضای ابطال ماده 25 بخشنامه شماره 101243 مورخ 1401/12/9 این سازمان؛ اولا موضوع این ماده مدرک پائین تر است و ارتباطی با موضوع داوطلب کـه مرتبط با مدرک، بالاتر بوده ندارد. ثانیا عدم امکان شرکت داوطلب با مدرک پائین تر لازمه شرایط احراز شغلی بوده و مغایر قوانین و مقررات نمی باشد. بنابراین تقاضای ابطال آن فاقد وجاهت قانونی است. با عنایت بـه مطالب معنونه تقاضای رد شکایت شاکی را دارد.»

طرف دیگر شکایت تا زمان تنظیم گزارش لایحه ای ارسال ننموده است.

پرونده شماره هـ ت/ 0200770 مبنی بر تقاضای ابطال: 1ـ تبصره 8 جزء 3 بند 2ـ1ـ4 از فصل دوم مجموعه مقررات استخدامی کارمندان صنعت نفت مصوب 1395 2ـ ابطال پارگراف چهارم از بند 3ـ2ـ2 از ضوابط تحصیلی در دفترچه استخدامی وزارت نفت در سال 1401   3ـ ابطال تبصره ماده 26 بخشنامه شماره 24510 مورخ 1400/5/10 سازمان اداری و استخدامی کشور و ماده 25 بخشنامه شماره 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور در جلسه مورخ 1404/2/7هیات تخصصی استخدامی مورد رسیدگی قرار گرفت و اعضای هیات در خصوص تقاضای ابطال ماده 25 بخشنامه شماره 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور بـه شرح ذیل اعلام نظر نمودند:       

 الف ـ در خصوص ممنوعیت دارندگان مدارک تحصیلی پایین تر از مقاطع تحصیلی اعلام شده در شرایط احراز مشاغل در آگهی استخدامی برای شرکت در امتحان مشترک و استخدام:

وقتی کـه فردی مدرک تحصیلی اعلام شده (در مقطع مربوط) در شرایط احراز شغل در آگهی استخدامی را ندارد طبیعی است کـه نتواند در آزمون مربوطه شرکت نماید و عملاً امکان استخدام و تصدی آن شغل برای وی وجود ندارد.

ب: در خصوص ممنوعیت دارندگان مدرک معادل برای شرکت در امتحان مشترک و استخدام: 

 اولاً: در ماده 42 قانون مدیریت خدمات کشوری صرفاً بـه مدارک تحصیلی دانشگاهی و یا مدارک هم طراز (برای مشاغلی کـه مدارک هم طراز در شرایط احراز آن ها پیش بینی شده هست) اشاره گردیده و در این ماده بـه مدرک معادل اشاره نشده است .

ثانیاً: هیات عمومی دیوان عدالت اداری طی رأی وحدت رویه شماره 1777 مورخ 1397/8/15 اعلام می دارد حکم مقرر در ماده 103 قانون مدیریت خدمات کشوری در خصوص نحوه بازنشستگی کارمندان با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد و بالاتر بـه دارندگان مدارک تحصیلی معادل کارشناسی ارشد و بالاتر قابل تعمیم نیست و در این زمینه رأی شعبه ای را کـه بر همین مبنا صادر شده صحیح می داند  این رای هیات عمومی می تواند بـه منزله وحدت ملاک تلقی گردد.

با عنایت بـه مراتب فوق ماده 25 بخشنامه شماره 101243 مورخ 1401/12/9 سازمان اداری و استخدامی کشور (موضوع دستورالعمل نحوه برگزاری امتحان عمومی، تخصصی و اختصاصی برای استخدام افراد در دستگاه های اجرایی کشور) قابل ابطال نمی باشد. 

 این رأی بـه استناد بند ب ماده 84 قانون دیوان عدالت اداری ظرف مهلت 20 روز از تاریخ صدور توسط رئیس یا 10 نفر از قضات دیوان عدالت اداری قابل اعتراض است می باشد. 

رئیس هیأت تخصصی استخدامی دیوان عدالت اداری