افزایش بهای خواسته متمایز از افزایش خواسته در جلسه اول دادرسی است ـ نظریه مشورتی 7/1403/1121 مورخ 1404/07/02 اداره کل حقوقی قوه قضاییه

بیشتر بخوانید:
+  دادخواست در آراء وحدت رویه قضایی
+  دادخواست در نظریات مشورتی

جزئیات نظریه
شماره نظریه : 7/1403/1121
شماره پرونده : 1403-127-1121ح
تاریخ نظریه : 1404/07/02

استعلام :
اولاً، با توجه به ماده 98 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، آیا افزایش خواسته صرفاً ناظر بر کمیت است؛ مانند افزایش مبلغ ریالی در دعاوی مطالبات یا مساحت و غیره است و یا آنکه شامل اضافه نمودن «ارزش خواسته» در خواسته های مالی غیر پولی هم می شود؛ مانند خواسته خلع ید و الزام به تنظیم سند رسمی در دادخواست به مبلغ یک میلیارد ریال تقویم شده و خواهان در جلسه نخست دادرسی با افزایش خواسته آن را به بیش از این مبلغ تقویم کند.
ثانیاً، چنانچه خواهان در دادخواست تقدیمی، خواسته مالی غیر پولی مانند الزام به تنظیم سند رسمی یا خلع ید را وفق بند یک ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402 به مبلغ یک میلیارد ریال تقویم کند و در جلسه اول دادرسی رأساً یا در جهت رفع و فاقد اثر شدن ایراد خوانده به تقویم خواسته که در اجرای ماده 63 قانون صدرالذکر مطرح شده است، ارزش خواسته را افزایش دهد؛ مانند آنکه آن را از یک میلیارد ریال به یک میلیارد و دویست میلیون ریال افزایش دهد، آیا دادگاه صلح باید برای ادامه رسیدگی پرونده را به دادگاه حقوقی ارسال نماید و یا آنکه باید تصمیم دیگری اتخاذ کند؟ در این صورت، دادگاه باید چه تصمیمی اتخاذ کند؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه :
اولاً، خواسته و بهای خواسته دو موضوع متفاوت است؛ حکم مقرر در ماده 98 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 ناظر بر افزایش خواسته و یا کاهش آن است و از کاهش یا افزایش بهای خواسته منصرف است که صرفاً در بند 4 ماده 62 و ماده 63 این قانون آمده است.
ثانیاً، با توجه به نصاب مقرر در بند یک ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402 و از آنجا که صلاحیت دادگاه صلح نسبت به محاکم عمومی حقوقی از نوع صلاحیت نسبی است و با لحاظ ماده 17 همین قانون، چنانچه خواهان در جلسه اول دادرسی خواسته خود را افزایش دهد؛ به گونه ای که از نصاب صلاحیت دادگاه صلح خارج باشد، باید قرار عدم صلاحیت به شایستگی دادگاه عمومی حقوقی صادر شود.

**************

خلاصه تحلیلی:
پاسخ به پرسش اول: (مفهوم افزایش خواسته)
افزایش «خواسته» صرفاً ناظر بر کمیت (مانند مبلغ یا مساحت) نیست و شامل افزایش «بهای خواسته» در دعاوی غیرپولی نمی شود.
تبیین و توضیح حقوقی:
نظریه مشورتی بین دو مفهوم کلیدی تمایز قائل می شود:
1. خواسته (موضوع دعوا): این مفهوم به ذات و ماهیت چیزی که خواهان از دادگاه درخواست می کند اشاره دارد. مثلاً در دعوای "الزام به تنظیم سند" یا "خلع ید"، خودِ این درخواست، "خواسته" محسوب می شود.
2. بهای خواسته (ارزش مالی خواسته): این مفهوم، ارزش تقویم شده مالی آن خواسته است. مثلاً همان ملکی که موضوع خلع ید است، یک میلیارد ریال قیمت گذاری شده است.
ماده 98 قانون آیین دادرسی مدنی تنها ناظر بر تغییر در خود خواسته (مثلاً تغییر از مطالبه وجه به درخواست انتقال مال) است و افزایش یا کاهش ارزش مالی (بهای خواسته) تابع مواد دیگری مانند بند 4 ماده 62 و ماده 63 همین قانون است.
نتیجه: 
وقتی خواهان در جلسه اول دادرسی ارزش مالی یک خواسته غیرپولی (مانند ملک) را از یک میلیارد به یک میلیارد و دویست میلیون ریال افزایش می دهد، این عمل یک "افزایش بهای خواسته" است، نه "افزایش خواسته" به مفهوم ماده 98.

پاسخ به پرسش دوم: (تأثیر افزایش بهای خواسته بر صلاحیت دادگاه صلح)
با افزایش بهای خواسته به میزانی که از حدنصاب صلاحیت دادگاه صلح فراتر رود، دادگاه صلح باید قرار عدم صلاحیت صادر کرده و پرونده را به دادگاه عمومی حقوقی ارسال کند.
شرح رویه قانونی:
1. صلاحیت نسبی دادگاه صلح: صلاحیت دادگاه صلح بر اساس بند 1 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف 1402، یک صلاحیت نسبی است و تا سقف مشخصی (معمولاً یک میلیارد ریال) را شامل می شود.
2. تأثیر افزایش بهای خواسته: هنگامی که خواهان در جلسه اول دادرسی، بهای خواسته خود را به بیش از حدنصاب مقرر برای دادگاه صلح افزایش می دهد، صلاحیت ذاتی برای رسیدگی به پرونده تغییر می کند. از این لحظه به بعد، دیگر دادگاه صلح واجد صلاحیت برای ادامه رسیدگی نیست.
3. تکلیف دادگاه صلح: مطابق ماده 17 قانون شوراهای حل اختلاف، در چنین مواردی دادگاه صلح مکلف است قرار عدم صلاحیت صادر کند و پرونده را به دادگاه عمومی حقوقی صالح ارسال نماید. این اقدام، "تصمیم دیگری" نیست که دادگاه بتواند اتخاذ کند، بلکه یک تکلیف قانونی است.
نکته مهم:
این حکم اعم از این است که افزایش بهای خواسته به درخواست خود خواهان باشد یا برای رفع ایراد خوانده مبنی بر نادرست بودن تقویم اولیه صورت گیرد. در هر صورت، اثر قانونی آن یکسان است.
جمع بندی نهایی:
· تمایز مفهومی: بین "خواسته" و "بهای خواسته" به دقت تفکیک قائل شوید.
· تأثیر بر صلاحیت: افزایش بهای خواسته در جلسه اول دادرسی می تواند باعث خروج پرونده از صلاحیت دادگاه صلح شود.
· تکلیف دادگاه: در صورت افزایش بهای خواسته، دادگاه صلح نمی تواند به رسیدگی ادامه دهد و حتماً باید قرار عدم صلاحیت صادر و پرونده را به دادگاه عمومی حقوقی ارسال کند.

در صورت نیاز به مشاوره یا مستندات بیشتر می توانید با کارشناسان حقوقی تماس بگیرید.