مصوبه برنامه مدیریت تغییر اقلیم کشور مستند به بند (ت) ماده 22 قانون برنامه هفتم پیشرفت مصوب ۱۴۰۴/۰۷/۲۰ هیات وزیران

شناسنامه مصوبه برنامه مدیریت تغییر اقلیم کشور:

شماره روزنامه رسمی: 
تاریخ روزنامه رسمی: 
شماره ابلاغ: ۱۲۲۶۹۵
تاریخ ابلاغ: ۱۴۰۴/۰۷/۲۸
مرجع تصویب: هیات وزیران
تاریخ تصویب: ۱۴۰۴/۰۷/۲۰ 

بیشتر بخوانید:
+ مقررات برنامه هفتم پیشرفت
+ مقررات منابع طبیعی و محیط زیست    
+ محیط زیست و منابع طبیعی در آرای وحدت رویه قضایی    
+ محیط زیست و منابع طبیعی در آرای دیوان عدالت اداری    
+ موضوعات محیط زیست و منابع طبیعی در نظریات مشورتی    

مقررات مرجع:
بند (ت) ماده 22 قانون برنامه هفتم پیشرفت 1403: به استناد بند (8) سیاست های کلی محیط زیست و به منظور توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم کربن و تقویت سازگاری و کاهش آسیبهای ناشی از تغییر اقلیم، سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است با همکاری وزارتخانه های نفت، نیرو، صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نسبت به تدوین برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور طی سال اول برنامه اقدام و ترتیبات قانونی مورد نیاز را اعمال نماید.

متن مصوبه برنامه مدیریت تغییر اقلیم کشور:

هیات وزیران در جلسه 1404/07/20 به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارتخانه های نفت، نیرو، صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به استناد بند (ت) ماده (22) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 تصویب کرد:
برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی کشور به شرح پیوست که تأیید شده به مهر دفتر هیئت دولت است تعیین می شود و دستگاه های مقرر در برنامه، موظف به اجرای اقدامات مربوط هستند.

محمدرضا عارف ـ معاون اول رئیس جمهور

برنامه مدیریت تغییر اقلیم کشور

برنامه مدیریت تغییرات اقلیم در سه محور توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم کربن، تقویت سازگاری و کاهش آسیب های ناشی از آن و سایر موارد (مشترک) به شرح زیر بوده و اجرای آن در سطوح مختلف اجرایی کشور (ملی، منطقه ای، استانی و محلی) مورد تاکید می باشد تا در اثر ارتقای تاب آوری محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی (توسعه پایدار)، آحاد جامعه از نتایج آن برخوردار شوند:

الف ـ محور اول: توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم کربن
راهبردها و برنامه های محور توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم کربن به شرح زیر است:
1 ـ راهبرد اول: کاهش انتشار از طریق بهینه سازی و تنوع بخشی به منابع انرژی در بخش عرضه انرژی

* برنامه های راهبرد اول مطابق تکالیف مندرج در جدول شماره (8) ماده (42) و مواد (46) و (48) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ جمع آوری گازهای مشعل
2 ـ احداث کارخانه های گاز و گاز مایع
3 ـ توسعه ظرفیت نصب ‏شده‏ نیروگاه های تجدیدپذیر
4 ـ توسعه بستر تولید و ترویج‏ انرژی های پاک از قبیل خورشیدی، بادی و هسته ای
5 ـ کاهش تلفات انرژی و بهینه سازی شبکه های تولید، انتقال و توزیع برق
6 ـ ارتقای راندمان متوسط نیروگاهی کشور

2 ـ راهبرد دوم: کاهش انتشار از طریق بهینه سازی در بخش تقاضای انرژی
* برنامه های راهبرد دوم مطابق تکالیف مندرج در ردیف (7) جدول شماره (8) ماده (42)، جدول شماره (10) ماده (46)، مواد (48) و (56) و بند (پ) ماده (59) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان ها و ارتقای راندمان سامانه های سرمایشی و گرمایشی
2 ـ توسعه حمل و نقل بار و مسافر با راه آهن
3 ـ تسهیل در نوسازی ناوگان و خروج خودروهای فرسوده و کاهش مصرف سوخت در بخش حمل و نقل و تردد شهری و برون شهری
4 ـ توسعه سامانه ‏های پایش هوشمند تردد ناوگان حمل و نقل جاده ای و درون شهری

3 ـ راهبرد سوم: کاهش انتشار از طریق جذب و ترسیب کربن
* برنامه های راهبرد سوم مطابق تکالیف مندرج در مواد (32)، (36) و (46) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ ارتقای حفاظت از منابع طبیعی و احیای عرصه های تخریب یافته در چهارچوب طرح مدیریت پایدار
2 ـ اصلاح و بهسازی باغات کشاورزی و بهینه‏ سازی مصرف انرژی در بخش کشاورزی

4 ـ راهبرد چهارم: مدیریت پسماند
* برنامه های راهبرد چهارم مطابق تکالیف مندرج در بند (چ) ماده (22) و بند (ب) ماده (41) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:

1 ـ ساماندهی دفن مهندسی ـ بهداشتی پسماندهای شهری
2 ـ برنامه ریزی و توسعه زیرساخت های لازم برای تولید و استفاده از سوخت مشتق شده از پسماند در صنایع انرژی بر
3 ـ مدیریت پسماندهای کشاورزی (دامداری ها)
5 ـ راهبرد پنجم: مطالعات ملی مورد نیاز برای توسعه صنعت کم کربن

* برنامه های راهبرد پنجم مطابق تکالیف مندرج در ماده (22) و بند (پ) ماده (46) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ تدوین برنامه ملی مدیریت کربن با در نظر گرفتن اولویت ‏های اقدام در بخش عرضه و تقاضای انرژی و آثار اقتصادی و اجتماعی اقدامات برای مدیریت کربن
2 ـ تدوین و بروزرسانی استانداردهای مصرف انرژی و اندازه ‏گیری و گزارش ‏دهی انتشار و کاهش انتشار
3 ـ طراحی و پیاده سازی نظام اندازه گیری، گزارش دهی و صحه گذاری ملی و طراحی ساز و کار بازار داوطلبانه ملی کربن در چارچوب قوانین و مقررات

ب ـ محور دوم: تقویت سازگاری و کاهش آسیب های ناشی از تغییر اقلیم
راهبردها و برنامه های محور تقویت سازگاری و کاهش آسیب های ناشی از تغییر اقلیم به شرح زیر است :

1 ـ راهبرد اول: ارتقای سازگاری بخش آب کشور در مواجهه با اثرات تغییر اقلیم

* برنامه های راهبرد اول مطابق سیاست های کلی ابلاغی محیط زیست و تکالیف مندرج در ماده (22)، تبصره (1) بند (ج) ماده (38) و جزء (1) بند (ب) ماده (39) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ ارتقای تاب آوری روش (سیستم) های تامین، مدیریت و استفاده از آب با تمرکز بر بهینه سازی روش های ذخیره سازی و توزیع آب
2 ـ تقویت و توسعه همکاری های بین سازمانی و مشارکت جوامع محلی در بهبود مدیریت منابع آب برای سازگاری با اثرات تغییرات اقلیمی
3 ـ تدوین برنامه تاب آوری مدیریت آب های سطحی و سیلاب های شهری در اثر تغییرات شدت ـ مدت بارش ها ناشی از تغییرات اقلیمی
2 ـ راهبرد دوم: ارتقای سازگاری بخش کشاورزی

* برنامه های راهبرد دوم مطابق سیاست های کلی ابلاغی محیط زیست و تکالیف مندرج در ماده (22)، ماده (32) و بند (الف) ماده (33) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403به شرح زیر است:

1 ـ اصلاح الگوی کشت (اجرای برنامه بهینه تولید) با بهره گیری از فناوری های پیشرفته و توسعه الگو (مدل) های بومی در سازگاری با تغییر اقلیم
2 ـ افزایش تاب آوری از طریق اصلاح و تولید ارقام و نژادهای مقاوم
3 ـ توانمندسازی کشاورزان از طریق توسعه آموزش های تخصصی کشاورزی اقلیم محور
3 ـ راهبرد سوم: تقویت سازگاری بخش بهداشت کشور در مواجهه با اثرات تغییر اقلیم

* برنامه های راهبرد سوم مطابق تکالیف مندرج در بند (ح) ماده (70) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ شناسایی، ارزیابی و پایش مناطق و جمعیت های آسیب پذیر ناشی از تغییر اقلیم
2 ـ تدوین اقدامات اجرایی مناسب و تقویت ظرفیت نظام (سیستم) های بهداشتی و درمانی برای پاسخ به اثرات ناشی از تغییر اقلیم
3 ـ مدیریت خطر (ریسک) های محیطی و کاری تهدیدکننده سلامت در اثر تغییر اقلیم (آب، هوا، خاک، مواد غذایی، ناقلین و غیره)
4 ـ راهبرد چهارم: ارتقای سازگاری بخش محیط زیست کشور در مواجهه با اثرات تغییر اقلیم در دوره های آتی

* برنامه های راهبرد چهارم مطابق سیاست های کلی ابلاغی محیط زیست و تکالیف مندرج در ماده (22) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ تقویت تاب آوری مناطق تحت مدیریت (منابع طبیعی و موضوع ماده (3) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست) و بهسازی بوم سازگان (اکوسیستم های) آسیب دیده و تخریب شده از اثرات تغییرات اقلیمی
2 ـ شناسایی و هماهنگی لازم با دستگاه های مرتبط برای کاهش مخاطرات کمی ـ کیفی آب دریاهای کشور (خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر) ناشی از اثرات تغییرات اقلیمی
5 ـ راهبرد پنجم: ارتقای سازگاری مرتبط با پایش و پیش بینی تغییر اقلیم

* برنامه های راهبرد پنجم مطابق سیاست های کلی ابلاغی محیط زیست و تکالیف مندرج در بند (چ) ماده (39) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 به شرح زیر است:
1 ـ توسعه و بهبود پیش بینی و پیش آگاهی وضع هوا و اقلیم
2 ـ توسعه انواع سامانه های هشدار به منظور سازگاری و آمادگی در مواجهه با مخاطرات اقلیمی

پ ـ محور سوم: سایر موارد مشترک
راهبرد و برنامه های محور سوم به شرح زیر است :
 ـ راهبرد ارتقای هماهنگی و انسجام سازمانی و دیپلماسی محیط زیست
* برنامه های راهبرد فوق به شرح زیر است:
1 ـ تهیه و ارایه گزارش عملکرد دستگاه اجرایی در راستای اجرای این برنامه
2 ـ تسهیل فرایند الزامات قانونی و تقویت ظرفیت کشور جهت دریافت حمایت های داخلی و بین المللی، ظرفیت سازی و انتقال فناوری های اقلیمی

ت ـ سرمایه گذاری لازم برای اجرای پروژه های عملیاتی مرتبط با راهبردها و برنامه های موضوع این برنامه حسب مورد در سقف اعتبارات ابلاغی و یا بصورت مشارکت عمومی ـ خصوصی و از محل ساز و کارها و مشوق های مالی موجود پیش بینی شده در اسناد بالادستی و قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 خواهد بود.

ث ـ سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دستگاه های اجرایی مرتبط مکلف است برنامه های عملیاتی سالانه مربوط را در چارچوب بند (پ) ماده (13) قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران مصوب 1403 تدوین و به تصویب کارگروه ملی تغییر اقلیم موضوع تصویب نامه شماره 8751/ت 48153 هـ مورخ 1394/07/05 برساند.

ج ـ بروزرسانی و اصلاح راهبردها و برنامه های موضوع این برنامه، به پیشنهاد دستگاه اجرایی و تأیید کارگروه ملی تغییر اقلیم به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.

چ ـ مسئولیت اجرای این برنامه بر عهده بالاترین مقام دستگاه اجرایی مرتبط است. سازمان حفاظت محیط زیست مسئول نظارت بر حسن اجرای آن می باشد.

**********************************
 خلاصه و تحلیل کلیدی مصوبه:

1.  پایه و ضرورت قانونی:
*   این مصوبه در تاریخ ۱۴۰۴/۰۷/۲۰ توسط هیأت وزیران و به استناد بند (ت) ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم توسعه تصویب شده است.
*   هدف اصلی، عمل به سیاست‌های کلی محیط زیست و مقابله با چالش تغییر اقلیم از طریق توسعه اقتصاد سبز و تقویت سازگاری است.

2. ساختار کلی برنامه:
برنامه در سه محور اصلی طراحی شده است:
*   محور اول: توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم کربن (اقدام برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای)
*   محور دوم: تقویت سازگاری و کاهش آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم (اقدام برای انطباق با اثرات اجتناب‌ناپذیر تغییر اقلیم)
*   محور سوم: سایر موارد مشترک (اقدامات هماهنگ‌کننده و نهادی)

3. راهبردهای محور اول (اقتصاد سبز و کم‌کربن):
این محور پنج راهبرد کلیدی را دنبال می‌کند:
*   کاهش انتشار از طریق بهینه‌سازی و تنوع بخشی در عرضه انرژی: شامل پروژه‌های کلان مانند جمع‌آوری گازهای مشعل، توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر و ارتقای راندمان نیروگاهی.
*   کاهش انتشار از طریق بهینه‌سازی تقاضای انرژی: متمرکز بر بخش‌های مصرف‌کننده نهایی مانند بهینه‌سازی ساختمان‌ها، توسعه حمل‌ونقل ریلی و نوسازی ناوگان خودرو.
*   کاهش انتشار از طریق جذب و ترسیب کربن: با استفاده از ظرفیت طبیعی جنگل‌ها و مراتع و بهینه‌سازی بخش کشاورزی.
*   مدیریت پسماند: با هدف ساماندهی دفن پسماند و تولید انرژی از زباله.
*   مطالعات ملی: برای تدوین برنامه ملی مدیریت کربن و ایجاد سازوکار بازار کربن.

4. راهبردهای محور دوم (سازگاری با تغییر اقلیم):
این محور به کاهش آسیب‌پذیری پنج بخش حیاتی می‌پردازد:
*   بخش آب: ارتقای تاب‌آوری سیستم‌های آبی و مدیریت سیلاب.
*   بخش کشاورزی: اصلاح الگوی کشت، توسعه ارقام مقاوم و توانمندسازی کشاورزان.
*   بخش بهداشت: شناسایی جمعیت‌های آسیب‌پذیر و تقویت سیستم بهداشتی برای پاسخ به تهدیدات اقلیمی.
*   بخش محیط زیست: تقویت تاب‌آوری اکوسیستم‌های طبیعی و مقابله با مخاطرات دریایی.
*   پایش و پیش‌بینی: توسعه سامانه‌های پیش‌آگاهی و هشدار سریع برای مخاطرات اقلیمی.

5.  راهبردهای محور سوم (امور مشترک):
*   تمرکز بر هماهنگی بین‌دستگاهی و تقویت دیپلماسی محیط‌زیستی برای جذب حمایت‌های بین‌المللی و انتقال فناوری.

6. سازوکارهای اجرا و نظارت:
*   سرمایه‌گذاری: از طریق اعتبارات دولتی و مشارکت عمومی-خصوصی.
*   برنامه‌ریزی عملیاتی: سازمان حفاظت محیط‌زیست موظف است برنامه‌های عملیاتی سالانه را تدوین و به کارگروه ملی تغییر اقلیم ارائه کند.
*   نظارت: مسئولیت نظارت بر اجرای برنامه بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است.

 جمع‌بندی :
این مصوبه را می‌توان اولین برنامه جامع و الزام‌آور ملی ایران برای مقابله با تغییر اقلیم دانست که دارای ویژگی‌های زیر است:
*   رویکرد یکپارچه: به هر دو جنبه "کاهش انتشار" (Mitigation) و "سازگاری" (Adaptation) به طور متوازن پرداخته است.
*   الزام‌آور بودن: دستگاه‌های اجرایی اصلی (مانند وزارت نفت، نیرو، جهاد کشاورزی و بهداشت) به طور مشخص مکلف به اجرای برنامه شده‌اند.
*   اتکا به قانون برنامه هفتم: تمامی راهبردها مستند به مواد مشخصی از قانون برنامه توسعه هستند که ضمانت اجرایی بالایی ایجاد می‌کند.
*   توجه به اقتصاد و فناوری: ایجاد "بازار داوطلبانه کربن" و تأکید بر انتقال فناوری‌های اقلیمی، نشان از نگاه اقتصادی به موضوع دارد.

این برنامه چارچوبی کلیدی برای هدایت سرمایه‌گذاری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور در جهت تحقق "توسعه پایدار کم‌کربن" و "اقتصاد مقاومتی" در برابر شوک‌های اقلیمی فراهم می‌آورد.