آیین نامه نحوه تشکیل و فعالیت صندوق های بازنشستگی مکمل غیر دولتی و حساب های انفرادی مکمل مستند بـه مواد 3 و 5 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه مصوب ۱۴۰۴/۰۷/۳۰ هیات وزیران

شناسنامه آیین نامه نحوه تشکیل و فعالیت صندوق های بازنشستگی مکمل غیر دولتی و حساب های انفرادی مکمل:

شماره روزنامه رسمی: ...
تاریخ روزنامه رسمی: ....
شماره ابلاغ: ۱۳۳۰۴۰
تاریخ ابلاغ: ۱۴۰۴/۰۸/۱۳
مرجع تصویب: هیات وزیران
تاریخ تصویب: ۱۴۰۴/۰۷/۳۰ 

بیشتر بخوانید:
+ مقررات احکام دائمی برنامه های توسعه
+ صندوق های بازنشستگی در آرای دیوان عدالت اداری
+ صندوق بازنشستگی در نظریات مشورتی

مقررات مرجع:

+ ماده 3 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه: بـه منظور فراهم نمودن شرایط رقابتی و افزایش کارآمدی بیمه های بازنشستگی و جلوگیری از ایجاد هرگونه انحصار یا امتیاز ویژه برای صندوق های بازنشستگی اعم از خصوصی، تعاونی یا دولتی اجازه داده می شود صندوق های بازنشستگی غیردولتی با تضمین پوشش تعهدات آتی بیمه شدگان بازنشسته براساس آیین نامه ای کـه بـه پیشنهاد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه کشور بـه تصویب هیأت وزیران می رسد، ایجاد گردد.
تبصره ـ فعالیت این گونه صندوق ها در لایه بیمه های مکمل و در قالب نظام تأمین اجتماعی چند لایه است.
+ ماده 5 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه: بـه منظور برقراری بیمه تکمیلی بازنشستگی، صندوق های بیمه اجتماعی مجازند نسبت بـه افتتاح حسابهای انفرادی شخصی جهت بیمه ‎شدگان با مشارکت فرد بیمه شده اقدام نمایند.

متن آیین نامه نحوه تشکیل و فعالیت صندوق های بازنشستگی مکمل غیر دولتی و حساب های انفرادی مکمل:

هیات وزیران در جلسه 1404/7/30 بـه پیشنهاد مشترک وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان برنامه و بودجه کشور و بـه استناد مواد (3) و (5) قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور مصوب 1395 و اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین نامه نحوه تشکیل و فعالیت صندوق های بازنشستگی مکمّل غیردولتی و حساب های انفرادی مکمّل را بـه شرح زیر تصویب کرد:

فصل اول ـ کلیات:

ماده 1 ـ در این آیین نامه، اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط بـه کار می روند:
1 ـ قانون ساختار: قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی مصوب 1383 با اصلاحات بعدی.
2 ـ وزارت: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی.
3 ـ بیمه مرکزی: بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
4 ـ هیئت نظارت: هیئت نظارت موضوع ماده (30) این آیین نامه.
5 ـ بیمه اجتماعی پایه: سطحی از خدمات و تعهدات بیمه و بازنشستگی صندوق های بازنشستگی در سطح پایه کـه مطابق قوانین و مقررات هر صندوق، بـه بیمه شده ارائه می گردد و تضمین تعهدات قانونی آن برعهده دولت است.
6 ـ بیمه اجتماعی مکمّل: سطحی از خدمات و تعهدات بیمه و بازنشستگی کـه ارائه آن بـه بیمه شده، خارج از تعهدات قانونی صندوق بازنشستگی پایه بوده و حقوق و تعهدات آن بر اساس قرارداد و از نوع حق بیمه معین و در قالب حساب های انفرادی در صندوق بازنشستگی پایه و یا از طریق صندوق های مکمّل، تعیین می گردد.
7 ـ صندوق بازنشستگی پایه: سازمان ها و صندوق های بیمه و بازنشستگی فعال در قلمرو نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی(اعم از دولتی یا غیردولتی) کـه بر اساس اساسنامه یا قوانین و اسناد تأسیس و یا مجوز فعالیت صادره از سوی مراجع قانونی ذی ربط، در سطح بیمه اجتماعی پایه فعالیت می نمایند.
8 ـ صندوق مکمّل: صندوق بازنشستگی فعال در سطح بیمه اجتماعی مکمّل، مطابق ماده (5) این آیین نامه.
9 ـ حساب مکمّل: افتتاح حساب انفرادی شخصی برای بیمه شده توسط صندوق های بازنشستگی پایه در سطح بیمه اجتماعی مکمّل.
10 ـ متقاضی: شخص حقوقی کـه مطابق مقررات این آیین نامه، درخواست اخذ یا تمدید تأییدیه برای مجوز فعالیت صندوق مکمّل و یا مدیریت حساب مکمّل(حسب مورد) را بـه وزارت ارائه می نماید.
11 ـ بیمه شده: فردی کـه با انعقاد قرارداد و پرداخت حق بیمه بـه صندوق مکمّل و یا حساب مکمّل، عضو و مشترک آن محسوب می گردد.
12 ـ حق بیمه: مبلغی بـه مأخذ بخشی از درآمد و یا حقوق و مزایای دریافتی و یا انتخابی و اظهاری بیمه شده کـه توسط وی (و یا با مشارکت کارفرمای ذی ربط، درصورت تمایل) و بـه موجب قرارداد، بـه عنوان مشارکت در تأمین بخشی از منابع مالی طرح های بیمه اجتماعی مکمّل، بـه صندوق یا حساب مکمّل(حسب مورد) پرداخت می گردد.
13 ـ قرارداد: توافقنامه مکتوب بین بیمه شده و صندوق مکمّل و یا حساب مکمّل کـه حقوق و تعهدات طرفین بـه موجب آن تعیین می گردد.

ماده 2– موارد زیر چنانچه خارج از تعهدات بیمه اجتماعی پایه باشند، در چهارچوب مفاد قرارداد، مشمول ارائه خدمات بیمه اجتماعی مکمّل توسط صندوق یا حساب مکمّل (حسب مورد) می باشند:
1 ـ حقوق و مزایای دریافتی مازاد بر محدودیت (سقف) پرداخت کسورات بیمه و بازنشستگی در ایام اشتغال مشمولین قوانین و مقررات استخدامی و بازنشستگی و تأمین اجتماعی حسب مورد.
2 ـ حقوق و مزایای مازاد بر سقف ریالی مستمری قابل پرداخت در صندوق های بازنشستگی پایه اعم از کشوری، لشکری، تأمین اجتماعی و سایر صندوق های وابسته بـه دستگاه های اجرایی.
3 ـ حقوق و مزایا یا حق السعی دریافتی در مواردی کـه طبق قوانین و مقررات صندوق بازنشستگی پایه ذی ربط، مشمول کسر حق بیمه اجتماعی پایه نباشد، نظیر برخی از فوق العاده ها و اضافه کار مشمولین فصل دهم قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386 با اصلاحات بعدی، کمک هزینه عائله مندی و اولاد.
4 ـ دریافتی مازاد بر سطح دستمزد اعلامی یا انتخابی مشمولین انواع بیمه های اختیاری.
5 ـ دریافتی مازاد بر دستمزد مقطوع در خصوص مشمولین ماده (35) قانون تأمین اجتماعی مصوب 1354 و عناوین مشابه در سایر صندوق های بازنشستگی پایه.
6 ـ مشارکت مازاد بر سطوح درآمدی مشمول کسر حق بیمه در خصوص بیمه شدگان صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستائیان و عشایر.
7 ـ مبالغ مربوط بـه حق بیمه عضویت همزمان در دو یا چند صندوق بازنشستگی پایه کـه مطابق با قوانین و مقررات مربوط دارای همپوشانی با یکدیگر باشند.
8 ـ استفاده از مزایای بیمه بیکاری مازاد بر مقرری استحقاقی و نیز استفاده از مزایای بیمه بیکاری در موارد غیر مشمول مقرری بیمه بیکاری اعم از عدم شمول قانون و یا قطع رابطه کاری یا استخدام (ارادی).
9 ـ پوشش خدمات بیمه اجتماعی مکمّل:
الف ـ برای کارگران و کارکنان اعزامی بـه خارج از کشور و یا بـه ایرانیان مقیم خارج از کشور یا اتباع خارجی کـه در ایران شاغل بوده و یا اقامت دائم یا موقت دارند، با رعایت مفاد تبصره (3) ماده (1) قانون ساختار و سایر قوانین و مقررات مربوط.
ب ـ در مواردی نظیر تعلیق، توقف، قطع بیمه اجتماعی پایه و یا استرداد وجوه بیمه اجتماعی مذکور و همچنین ایام خدمت نظام وظیفه، حضور داوطلبانه در جبهه و ایام بازداشت و یا حبس بـه موجب آرای محاکم (مشروط بـه عدم محرومیت از حقوق اجتماعی مطابق مفاد احکام قطعی مراجع قضایی).
پ ـ در مورد حمایت های کوتاه مدت نظیر کمک بارداری، غرامت ایام بیماری، غرامت دستمزد، ازکارافتادگی جزئی و کمک هزینه کفن و دفن کـه خارج از پوشش بیمه اجتماعی پایه صندوق ذی ربط بیمه شده(صندوق پایه) باشد.
ت ـ در مورد حمایت های بلندمدت نظیر فوت(بازماندگان) و ازکارافتادگی کلی ناشی از کار و غیرناشی از کار کـه خارج از پوشش بیمه اجتماعی پایه صندوق ذی ربط بیمه شده(صندوق بازنشستگی پایه) باشد.
ث ـ در مواردی کـه با توجه بـه ضوابط مربوط، کسر حق بیمه بـه دلیل تکمیل سنوات بیمه پردازی در صندوق بیمه اجتماعی پایه امکان پذیر نباشد.
14 ـ سایر مواردی کـه بـه موجب قوانین و مقررات در سطح بیمه اجتماعی مکمّل قرار می گیرد.

ماده 3 ـ چنانچه در مدت اجرای این آیین نامه، مواردی خارج از شمول بیمه اجتماعی پایه باشند و بـه موجب تغییر در قوانین و مقررات، بـه صورت کلی یا جزئی مشمول بیمه اجتماعی پایه گردند، از تاریخ لازم الاجرا شدن تغییرات مذکور و بـه همان نسبت، موضوع از شمول پوشش بیمه اجتماعی مکمّل خارج می شود، لیکن سوابق بیمه شده در صندوق یا حساب مکمّل (حسب مورد) در این خصوص و همچنین تهعدات صندوق و مدیریت حساب مذکور نسبت بـه بیمه شده بـه قوت خود باقی خواهد ماند.

فصل دوم ـ نحوه تشکیل و صدور مجوز فعالیت صندوق بازنشستگی مکمّل

ماده 4 ـ بـه منظور فراهم شدن شرایط رقابتی، افزایش کارآمدی بیمه های بازنشستگی، جلوگیری از ایجاد هرگونه انحصار یا امتیاز ویژه برای صندوق های بازنشستگی اعم از خصوصی، تعاونی یا دولتی و همچنین بـه منظور حمایت و تقویت توان مالی بیمه شدگان و تضمین پوشش تعهدات آتی بیمه شدگان بازنشسته، تشکیل صندوق های مکمّل، با رعایت قوانین و مقررات مربوط و مفاد این آیین نامه مجاز است.

ماده 5 ـ صندوق مکمّل، شرکتی غیردولتی و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری است کـه با رعایت قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی مصوب 1386، قانون بیمه مصوب 1316، قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری مصوب 1350 با اصلاحات بعدی، قانون تجارت مصوب 1311 با اصلاحات بعدی (با رعایت موازین شرع) و سایر قوانین و مقررات مربوط بـه صورت شرکت سهامی عام یا تعاونی سهامی عام، تشکیل می گردد و جهت فعالیت در سطح بیمه اجتماعی مکمّل، مجوز لازم را از بیمه مرکزی و پس از آن تأییدیه مربوط را از وزارت دریافت می نماید.
تبصره 1 ـ فهرست صندوق های مکمّل مجاز توسط وزارت و بیمه مرکزی(حسب مورد) و از طریق مقتضی بـه اطلاع عموم می رسد.
تبصره 2 ـ فعالیت نهادهای مالی در لایه مکمّل کـه برابر قوانین و مقررات مربوط، نیازمند اخذ مجوز از بیمه مرکزی نباشد، منوط بـه معرفی سازمان متولی و دریافت تأییدیه از وزارت می باشد و وزارت می تواند اقدامات نظارتی لازم را با هماهنگی و همکاری سازمان متولی و همانند سایر صندوق های مکمّل تحت نظارت بیمه مرکزی، بـه عمل آورد.

ماده 6 ـ بیمه مرکزی مکلف است پس از صدور مجوز فعالیت صندوق مکمّل، ظرف یک (1) هفته تصویر مجوز صادره و مشخصات ارکان و اطلاعات ثبتی آن را برای وزارت ارسال نماید. رعایت مهلت مذکور در ارسال تغییرات بعدی نیز لازم است. وزارت مکلف است ظرف پانزده (15) روز از تاریخ وصول مدارک و مستندات لازم، نسبت بـه بررسی درخواست مجوز فعالیت صندوق مکمّل و اعلام نتیجه بـه متقاضی اقدام نماید. در صورت ردّ درخواست، مراتب از سوی وزارت و با ذکر دلایل بـه متقاضی ابلاغ می گردد. رسیدگی بـه اعتراض متقاضی در زمینه عدم صدور یا عدم تمدید مجوز(تأییدیه وزارت)، در چهارچوب ماده (7) قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی مصوب 1386 انجام می پذیرد. مفاد این حکم مانع از مراجعه متقاضی بـه هیئت نظارت، جهت رسیدگی نمی باشد.

ماده 7 ـ بـه منظور پوشش مخاطرات و پرداخت تعهدات صندوق مکمّل نسبت بـه بیمه شدگان، صندوق یادشده مکلف است در چهارچوب مصوبات شورای عالی بیمه، تعهدات خود را بیمه اتکایی نماید.

ماده 8 ـ انواع سرمایه گذاری های مجاز صندوق های مکمّل، مطابق قوانین و مقررات مربوط و ضوابط شورای عالی بیمه است و سرمایه گذاری های مجاز نهادهای موضوع تبصره (2) ماده (5) این آیین نامه تابع مقررات مربوط بـه خود می باشد.
تبصره ـ صندوق مکمّل ملزم بـه انتشار اطلاعات ثبتی، مشخصات مدیران، خدمات قابل ارائه توسط صندوق مذکور، فهرست و وضعیت کلی سبد سرمایه گذاری (پرتفوی) و گزارش مدیریت مخاطرات (ریسک) صندوق در تارنمای خود می باشد.

فصل سوم ـ نحوه تشکیل و صدور مجوز مدیریت حساب های مکمّل (انفرادی):

ماده 9 ـ صندوق های بازنشستگی پایه می توانند مطابق ماده (5) قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور مصوب 1395، با رعایت الزامات محاسبات فنی بیمه ای و تصویب هیئت امنا و یا مجامع عالی ذی ربط و اخذ تأییدیه و صدور مجوز فعالیت از سوی وزارت (بدون الزام بـه اخذ مجوز فعالیت از بیمه مرکزی)، نسبت بـه ارائه خدمات سطح بیمه اجتماعی مکمّل، بـه صورت حساب مکمّل اقدام نمایند.
تبصره 1 ـ درآمد و هزینه های حساب مذکور صرفاً متعلق بـه بیمه شدگان ذی ربط در لایه بیمه اجتماعی مکمّل می باشد و هرگونه تلفیق آن با سایر منابع صندوق ها (به استثنای طرح های سرمایه گذاری مشترک) و یا هزینه کرد از محل منابع این حساب برای خدمات و طرح های بیمه اجتماعی پایه، ممنوع است.
تبصره 2 ـ نظارت بر نحوه اداره حساب های مکمّل، در چهارچوب مصوبات هیئت امنا و یا مجامع عالی ذی ربط می باشد.

ماده 10 ـ شرایط لازم برای تأیید و موافقت وزارت برای صدور مجوز فعالیت صندوق بازنشستگی پایه جهت ایجاد حساب مکمّل بـه شرح زیر است:
1 ـ پیش بینی واحد اداری مربوط بـه نگهداری و مدیریت حساب در ذیل تشکیلات داخلی متقاضی.
2 ـ ذکر عبارت «حساب بیمه اجتماعی مکمّل» در ابتدا یا ادامه نام و عنوان طرح بیمه اجتماعی (بازنشستگی).
3 ـ تکمیل کاربرگ درخواست مجوز فعالیت بـه همراه ارائه برنامه جامع عملیاتی (حداقل ده (10) ساله) در زمینه نحوه فعالیت حساب مکمّل، چگونگی مدیریت وجوه و ذخایر و سبد سرمایه گذاری، تأمین کفایت نقدینگی و مدیریت مخاطرات(ریسک).
4 ـ معرفی متولی حساب.

ماده 11 ـ وزارت مکلف است ظرف پانزده (15) روز از تاریخ وصول مدارک و مستندات لازم، نسبت بـه بررسی درخواست مجوز فعالیت حساب مکمّل و اعلام نتیجه بـه متقاضی اقدام نماید.
تبصره ـ در صورت ردّ درخواست، مراتب از سوی وزارت و با ذکر دلایل بـه متقاضی ابلاغ می گردد. رسیدگی بـه اعتراض متقاضی در زمینه عدم صدور یا عدم تمدید مجوز (تأییدیه وزارت)، در چهارچوب ماده (7) قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی مصوب 1386 انجام می پذیرد. مفاد این حکم مانع از مراجعه متقاضی بـه هیئت نظارت، جهت رسیدگی نمی باشد.

ماده 12 ـ منابع درآمدی حساب های مکمّل، بـه شرح زیر است:
1 ـ حق بیمه ها مطابق با قراردادهای مربوط.
2 ـ منابع حاصل از سرمایه گذاری وجوه و ذخایر صندوق.
3 ـ سایر منابع مندرج در ماده (7) قانون ساختار کـه برابر قوانین و مقررات مربوط قابل تخصیص بـه صندوق باشد.

ماده 13 ـ مدیریت حساب مکمّل مکلف است مطابق با استانداردهای حسابداری ملی، وقایع مالی خود را ثبت و صورت های مالی خود را تنظیم نموده و همچنین برای هر بیمه شده حساب جداگانه‎ای ایجاد و کلیه مبادلات مالی مختص بـه وی را ثبت نماید.

ماده 14 ـ انواع سرمایه گذاری های مجاز در صندوق های بازنشستگی پایه در بخش حساب های مکمّل، مطابق با ضوابط قانونی مربوط بـه نحوه مدیریت وجوه، ذخایر و سرمایه گذاری های صندوق های بازنشستگی می باشد.

ماده 15 ـ مدیریت حساب های مکمّل مکلف است برنامه های آتی سرمایه گذاری حساب مکمّل را بـه صورت شفاف و با ذکر میزان سود احتمالی و قابل پیش بینی، بـه بیمه شده ارائه نماید.
تبصره 1– مدیریت حساب مکمّل مکلف است اطلاعات مربوط بـه سرمایه گذاری های صورت گرفته برای بیمه شده و حساب سود و زیان آن را از طریق تارنمای خود در اختیار وی قرار دهد.
تبصره 2 ـ بـه منظور پوشش مخاطرات و پرداخت تعهدات صندوق نسبت بـه بیمه شدگان، مدیریت حساب مکمّل مکلف است علاوه بر تضامین مقرر در این آیین نامه، درچهارچوب مصوبات شورای عالی رفاه و تأمین اجتماعی نسبت بـه ایجاد سایر تضامین لازم از جمله بیمه تعهدات و پوشش اتکایی، مطابق دستورالعمل اجرایی کـه ظرف شش (6) ماه بـه پیشنهاد وزارت و با همکاری وزارتخانه های دادگستری و امور اقتصادی و دارایی و معاونت حقوقی رئیس جمهور بـه تصویب هیئت وزیران می رسد اقدام نماید. افتتاح حساب مکمّل منوط بـه ابلاغ دستورالعمل یادشده می باشد.

ماده 16 ـ مدیریت حساب مکمّل ملزم بـه انتشار اطلاعات ثبتی، مشخصات مدیران، خدمات قابل ارائه، فهرست و وضعیت کلی سبد سرمایه گذاری(پرتفوی) و گزارش مدیریت مخاطرات(ریسک)، در تارنمای خود می باشد.

فصل چهارم ـ حقوق و تعهدات بیمه شده

ماده 17 ـ هر شخص حقیقی دارای بیمه اجتماعی پایه در یکی از صندوق های بازنشستگی پایه (در سابق و یا در زمان عضویت) می تواند بـه عنوان بیمه شده در حساب مکمّل عضویت داشته باشد.
تبصره 1 ـ عدم استمرار بیمه پایه پس از تاریخ عضویت، تا مدت سه (3) ماه مانع عضویت و مشارکت بیمه شده در صندوق بازنشستگی مکمّل و استمرار بیمه پردازی نمی باشد. پس از انقضای این مدت و عدم وجود بیمه پایه برای بیمه شده، صندوق مکمّل مکلف است مطابق قرارداد منعقده نسبت بـه تعیین تکلیف و خاتمه قرارداد بیمه مکمّل و تسویه حساب با بیمه شده اقدام نماید. صندوق مکمّل در صورت درخواست بیمه شده و وجود شرایط خاص، مدت مذکور را بـه مدت سه (3) ماه دیگر تمدید می نماید.
تبصره 2 ـ نحوه احراز دارابودن بیمه اجتماعی پایه برای کارکنان نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات و اعلام آن بـه مدیریت حساب مکمّل ذی ربط، با حفظ موازین امنیتی و محرمانه بودن اطلاعات مربوط، حسب مورد مطابق ضوابط نیروهای مسلح و وزارت اطلاعات می باشد.

ماده 18 ـ هرگونه انعقاد قرارداد بیمه مکمّل بـه صورت اجباری ممنوع است.

ماده 19 ـ رعایت حقوق و تعهدات بیمه شده بـه شرح احکام مقرر در این فصل (مواد (17) تا (26) این آیین نامه)، در متن قرارداد تصریح خواهد شد.

ماده 20 ـ بیمه شده پایه در انتخاب صندوق مکمّل و یا مدیریت حساب مکمّل حق انتخاب دارد و جهت عضویت یا استفاده از خدمات بیمه اجتماعی مکمّل، مکلف بـه تبعیت از صندوق بیمه و بازنشستگی پایه نمی باشد.

ماده 21 ـ وزارت و بیمه مرکزی مکلفند با رعایت بند (و) ماده (3) قانون ساختار، در چهارچوب این آیین نامه پشتیبانی حقوقی لازم (نظیر تأیید نمونه قراردادها و ایجاد وحدت رویه در ارائه خدمات با رعایت اصل رقابت) را بـه عمل آورند.

ماده 22 ـ بیمه شده، مکلف بـه پرداخت حق بیمه بـه حساب مکمّل، مطابق با قرارداد منعقده می باشد. در صورت استنکاف بیمه شده از واریز حق بیمه، مدیریت حساب مکمّل مکلف است مبلغ حق بیمه معوقه و سررسیدشده را با تعیین مدت لازم (حداقل سی روز) بـه بیمه شده ابلاغ نماید.
در صورتی کـه بـه رغم ابلاغ اخطاریه مذکور و گذشت مهلت مقرر، بیمه شده همچنان از پرداخت حق بیمه امتناع نماید مدیریت حساب مکمّل می تواند برابر ضمانت اجرای پیش بینی شده در قرارداد اقدام نماید.

ماده 23 ـ نحوه خروج و یا انتقال بیمه شده از حساب مکمّل بـه حساب مکمّل دیگر، نحوه محاسبه موجودی فرد و سود متعلقه، نحوه پرداخت سرمایه و سود قابل پرداخت بـه صورت مستمری یا یکجا در موارد بازنشستگی، فوت، ازکارافتادگی و یا قطع رابطه بیمه پردازی و سایر موارد مربوط، در قرارداد منعقده مشخص می گردد.

ماده 24 ـ بیمه شده می تواند بـه موجب قرارداد، بازماندگان خود و میزان سهم آنان را جهت استفاده از مزایای بیمه اجتماعی مکمّل تعیین و اعلام نماید.
تبصره ـ در صورت عدم تعیین بازماندگان در قرارداد، ورّاث قانونی وی بـه عنوان بازمانده محسوب و از مزایای بیمه اجتماعی مکمّل بهره مند می گردند.

ماده 25 ـ بیمه شده نمی تواند در زمان حیات خود، مفاد قرارداد و یا حقوق و تعهدات خود در حساب مکمّل را خارج از ضوابط مندرج در قرارداد، بـه صورت کلی یا جزئی بـه شخص دیگری منتقل نماید. مفاد این حکم مانع از مشارکت کارفرما یا سایر اشخاص با بیمه شده در پرداخت تمام یا بخشی از حق بیمه نمی باشد.

ماده 26 ـ اجرای احکام مقرر در مواد (22) الی (25) این فصل در رابطه با شرکت های بیمه تجاری، تابع قوانین و مقررات مربوط است و درصورت عدم پیش بینی، تابع ضوابط مقرر در احکام مذکور می باشد.

فصل پنجم ـ مدیریت مخاطرات(ریسک)صندوق مکمّل و حساب مکمّل

ماده 27 ـ مدیریت مخاطرات در حساب مکمّل شامل شناسایی (اعم از تهدیدات جاری و احتمالی)، تحلیل و ارزیابی مخاطرات، پایش(کنترل) و کاهش تهدید و انجام سایر اقدامات مورد نیاز می باشد. مدیریت حساب مکمّل مکلف است بر اساس مقررات مربوط نسبت بـه ایجاد بخش مدیریت مخاطرات در تشکیلات خود اقدام نماید.
تبصره ـ اجرای این حکم در خصوص صندوق های مکمّل، تابع مصوبات شورای عالی بیمه می باشد.

ماده 28 ـ صندوق مکمّل و مدیریت حساب مکمّل مکلف است گزارش مخاطرات سرمایه گذاری خود را کـه بر اساس مصوبات مراجع قانونی ذی ربط تهیه شده است بـه وزارت و بیمه مرکزی ارسال نماید.
تبصره ـ در صورت پذیرش صندوق مکمّل در بازار سرمایه، رعایت مقررات حاکم بر مدیریت مخاطرات در بازار مذکور برای صندوق الزامی است.

ماده 29 ـ در صورتی کـه گزارش ها و صورت های مالی و مخاطرات موضوع این آیین نامه (با تأیید حسابرس ذی ربط) نشان دهنده عدم توانایی مالی حساب مکمّل در ایفای تعهدات آتی در قبال بیمه شدگان باشد، هیئت نظارت مکلف است نسبت بـه اعمال ضمانت اجراهای مندرج در مجوز صادره متناسب با شرایط حساب مکمّل اقدام نماید.
تبصره ـ صندوق های مکمّل، تابع قوانین و مقررات مربوط و تحت نظارت بیمه مرکزی می باشند.

فصل ششم ـ هیئت نظارت

ماده 30 ـ بـه منظور رسیدگی بـه اعتراض بـه عدم صدور تأییدیه و یا تمدید مجوز فعالیت مدیریت حساب مکمّل، رسیدگی و صدور حکم در خصوص تخلفات مدیریت حساب مذکور از ضوابط مربوط و سایر وظایف مقرر برای هیئت نظارت در این آیین نامه، "هیئت نظارت" متشکل از نمایندگان وزارت (رئیس هیئت)، وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان اداری و استخدامی کشور، معاونت حقوقی رئیس جمهور و بیمه مرکزی تشکیل می گردد.
تبصره 1 ـ دبیرخانه هیئت نظارت در وزارت مستقر می باشد.
تبصره 2 ـ جلسات هیئت نظارت با حضور حداقل دو سوم اعضا تشکیل می گردد و تصمیمات و آرای هیئت یادشده حداقل با سه رأی موافق معتبر است.
تبصره 3 ـ دستورالعمل نحوه تشکیل و اداره جلسات و همچنین چگونگی رسیدگی، صدور و ابلاغ تصمیمات و آرای هیئت نظارت، ظرف یک (1) ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه بـه تصویب وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسیده و ابلاغ می گردد.
ماده 31 ـ در صورت اعتراض بـه عدم صدور تأییدیه وزارت یا عدم مجوز فعالیت، هیئت نظارت نسبت بـه رسیدگی، تصمیم گیری و صدور رأی مقتضی اقدام می نماید. وزارت مکلف بـه اجرای رأی صادره از سوی هیئت نظارت می باشد.

ماده 32 ـ هیئت نظارت در صورت وصول گزارش وزارت مبنی بر ارتکاب تخلف، مراتب را با ذکر نوع تخلف بـه مدیریت حساب مکمّل ابلاغ نموده و مدیریت حساب مکمّل می تواند ظرف ده (10) روز از تاریخ ابلاغ تخلف، نسبت بـه ارسال لایحه دفاعیه اقدام نماید. عدم ارسال لایحه دفاعیه مانع رسیدگی و اتخاذ تصمیم هیئت نظارت نمی باشد.
تبصره 1 ـ در صورت درخواست مدیریت حساب مکمّل جهت اخذ گزارش تخصصی، هیئت نظارت می تواند مراتب را بـه کارشناس یا هیئت کارشناسی رسمی دادگستری ارجاع نماید. پرداخت هزینه های مربوط برعهده متقاضی بوده و در صورت عدم پرداخت در مهلت مقرر، هیئت نظارت با توجه بـه سایر دلایل و مدارک مربوط اقدام بـه رسیدگی و اتخاذ تصمیم می نماید.
تبصره 2 ـ هیئت نظارت مکلف است در صورت تقاضای مدیریت حساب مکمّل جهت حضور در جلسه رسیدگی، برای یکبار نسبت بـه دعوت وی اقدام نماید. عدم حضور مدیریت حساب مکمّل و یا نماینده وی در جلسه رسیدگی (به رغم دعوت مذکور) مانع اتخاذ تصمیم و صدور رأی هیئت نظارت نمی باشد.
تبصره 3 ـ مراجعه ذی نفع بـه هیئت نظارت، مانع از مراجعه همزمان وی بـه مراجع قضایی یا قانونی ذی صلاح جهت اعتراض و درخواست رسیدگی در چهارچوب قوانین و مقررات مربوط نمی باشد.
تبصره 4 ـ رسیدگی بـه تخلفات صندوق های مکمّل بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی بیمه می باشد. بیمه مرکزی مکلف است بر اساس اعلام وزارت مبنی بر وقوع تخلف در صندوق مکمّل، اقدامات لازم را بـه عمل آورده و نتیجه رسیدگی بـه تخلف را بـه وزارت گزارش نماید.

ماده 33 ـ هیئت نظارت مکلف است پس از انجام بررسی های لازم در هر پرونده و در صورت احراز تخلف، با توجه بـه نوع و اثر تخلف ارتکابی و مراتب تعدد و تکرار تخلفات، مدیریت حساب مکمّل را بـه یکی از موارد زیر محکوم نماید:
1 ـ اخطار یا تذکر کتبی.
2 ـ تعلیق یا محدودیت در عضوگیری جدید (بیمه شده)، حداکثر بـه مدت یک (1) سال.
3 ـ تعلیق موقت تأییدیه صادره از سوی وزارت برای فعالیت، حداکثر بـه مدت یک (1) سال.
4 ـ لغو تأییدیه صادره وزارت مبنی بر فعالیت حساب.
5 ـ سایر ضمانت اجراهای مندرج در مجوز فعالیت.
تبصره ـ تعلیق یا لغو مجوز فعالیت مدیریت حساب مکمّل، مانع ایفای تعهدات آن نسبت بـه بیمه شدگان و ذی نفعان قانونی نمی باشد مگر اینکه در قوانین و مقررات مربوط و یا احکام مراجع قانونی یا قضایی ذی صلاح بـه نحو دیگری مقرر شده باشد.

محمدرضا عارف ـ معاون اول رئیس جمهور

**********

خلاصه تحلیلی:

با تحلیل آیین نامه نحوه تشکیل و فعالیت صندوق های بازنشستگی مکمل غیردولتی و حساب های انفرادی مکمل مصوب ۱۴۰۴، می توان نقاط قوت و همچنین ایرادات و چالش های ساختاری آن را به شرح زیر برشمرد:

 نقاط قوت و جنبه های مثبت آیین نامه:

1. چارچوب نظارتی نسبتاً جامع: ایجاد یک "هیئت نظارت" متشکل از چند نهاد کلان (ماده ۳۰) و تفکیک وظایف نظارتی بین بیمه مرکزی (برای صندوق های مکمل) و وزارت تعاون (برای حساب های انفرادی) یک ساختار نظارتی چندلایه و در ظاهر robust ایجاد کرده است.
2. تأکید بر شفافیت: مواد ۸ (تبصره) و ۱۶، صندوق ها و مدیران حساب را ملزم به انتشار عمومی اطلاعات کلیدی مانند مشخصات مدیران، سبد سرمایه گذاری و گزارش مدیریت ریسک می کنند. این شفافیت برای جلب اعتماد عمومی ضروری است.
3. حق انتخاب برای بیمه شده: ماده ۲۰ به صراحت حق انتخاب آزادانه صندوق مکمل یا حساب انفرادی را برای بیمه شده به رسمیت می شناسد و از اجبار افراد به استفاده از صندوق پایه خود جلوگیری می کند. این اصل رقابت را تقویت می کند.
4. تفکیک منابع مالی: تبصره ۱ ماده ۹ به طور واضح هرگونه تلفیق منابع حساب مکمل با منابع صندوق پایه را ممنوع کرده است. این یک حکم حیاتی برای جلوگیری از سوءاستفاده صندوق های پایه از منابع مکمل است.
5. پوشش گسترده شمول: ماده ۲ طیف وسیعی از درآمدها و شرایطی را که می توانند تحت پوشش بیمه مکمل قرار گیرند، فهرست کرده که از انعطاف پذیری خوبی برخوردار است.

 ایرادات، چالش ها و نقاط ضعف اساسی:

1. پیچیدگی بیش از حد و تعدد بازیگران نظارتی (مهم ترین ریسک):
 +  آیین نامه یک ساختار نظارتی به شدت پیچیده ایجاد می کند: بیمه مرکزی برای صندوق های مکمل، وزارت تعاون برای حساب های انفرادی، هیئت نظارت برای رسیدگی به اعتراضات، شورای عالی بیمه و شورای عالی رفاه. این تعدد نهادهای ناظر می تواند منجر به تداخل وظایف، فرافکنی مسئولیت، و کاهش کارایی نظارتی شود. برای یک فرد عادی، درک این ساختار و شناسایی مرجع پاسخگو بسیار دشوار خواهد بود.

2. ضعف ذاتی در مدل "حساب انفرادی" تحت مدیریت صندوق های پایه:
 +  کل فصل سوم به حساب های انفرادی تحت مدیریت "صندوق های بازنشستگی پایه" می پردازد. این صندوق ها (مانند تأمین اجتماعی) خود با مشکلات حاد مالی و مدیریتی مواجه هستند.
 +  سؤال اساسی: چگونه می توان انتظار داشت این صندوق ها که در مدیریت منابع پایه خود ناتوان بوده اند، مدیران خوب و کارآمدی برای منابع مکمل باشند؟ این طرح، ریسک سیستماتیک بالایی دارد و ممکن است منابع جدید افراد نیز در گرداب مشکلات این صندوق ها گرفتار شود.

3. فقدان ضمانت اجرای کافی برای "تضمین تعهدات آتی":
 +  اگرچه ماده ۴ و ۵ از "تضمین پوشش تعهدات آتی" سخن می گویند، اما مکانیزم عملی و مشخصی برای این تضمین پیش بینی نشده است.
 +  ماده ۱۵ تنها به "ایجاد سایر تضامین لازم" اشاره کرده و تصویب یک دستورالعمل اجرایی را به آینده موکول می کند. تا زمان تصویب این دستورالعمل، هیچ ضمانت عملی برای سرمایه مردم وجود ندارد. این یک خلأ بزرگ و خطرناک است.

4. ابهام در نحوه خروج و انتقال بیمه شده:
 +  ماده ۲۳ کلیات "نحوه خروج و یا انتقال" و "نحوه محاسبه موجودی" را به قرارداد واگذار کرده است. این امر می تواند منجر به شروط قراردادی سختگیرانه شود و امکان خروج آسان و انتقال دارایی به یک صندوق رقیب را برای بیمه شده عملاً غیرممکن کند. حق انتخاب بیمه شده (ماده ۲۰) در عمل می تواند با شروط قراردادی محدودکننده، خنثی شود.

5. ضمانت اجراهای ضعیف در برابر تخلف:
 +  ضمانت اجراهای پیش بینی شده در ماده ۳۳ برای مدیران متخلف حساب های انفرادی (مانند "اخطار کتبی" یا "تعلیق موقت حداکثر یک سال") در قبال حجم عظیم منابع مردمی، بسیار سبک و غیربازدارنده به نظر می رسد. برای جرائم بزرگ مالی، مجازات های سنگین تری مانند جریمه های مالی متناسب و محرومیت دائم از فعالیت لازم است.

6. بار نظارتی سنگین و احتمال فساد:
 +  ساختار پیچیده نظارتی و اخذ مجوزهای متعدد از نهادهای مختلف، می تواند فرآیند را طولانی کند و زمینه ساز فساد اداری و رانتی شدن مجوزها شود.

 جمع بندی نهایی:

این آیین نامه تلاش بلندپروازانه ای برای ایجاد تحول در نظام تأمین اجتماعی ایران است. با این حال، موفقیت آن در گرو حل چند تناقض و ریسک بزرگ است:

+  ریسک اعتماد: آیا می توان به صندوق های پایه ورشکسته برای مدیریت حساب های مکمل اعتماد کرد؟
+  ریسک نظارتی: آیا ساختار پیچیده نظارتی پیش بینی شده، کارآمد خواهد بود یا به کابوسی بوروکراتیک تبدیل می شود؟
+  ریسک شفافیت: آیا انتشار اطلاعات در تارنماها به صورت واقعی و به موقع انجام می شود یا صرفاً یک تشریفات اداری خواهد بود؟

به بیان ساده، این آیین نامه یک نقشه راه پیچیده و در ظاهر کامل است، اما بر صندوق های پایه ناتوان و اپراتورهای نظارتی متعدد طراحی شده و احتمال موفقیت آن بدون اصلاحات اساسی در صندوق های پایه و ساده سازی ساختار نظارتی، پایین ارزیابی می شود.